Rak żołądka jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych, stanowiąc około 90% wszystkich przypadków tego rodzaju nowotworu w żołądku. Oprócz raka żołądka, inne nowotwory mogą również wystąpić, takie jak chłoniaki, rakowiaki i guzy stromalne.

Około 95% przypadków raka żołądka to rak gruczołowy, który można podzielić na raka wpustu i raka pozawpustowego, zależnie od lokalizacji anatomicznej. Istnieje również klasyfikacja oparta na obrazie histopatologicznym, wyróżniająca raka gruczołowego typu jelitowego i typu rozlanego. Najczęstszym typem raka pozawpustowego jest rak gruczołowy typu jelitowego, który często rozwija się na tle przewlekłego zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka spowodowanego zakażeniem .

Rak wczesny to nowotwór, którego naciek nie wykracza poza warstwę błony podśluzowej, niezależnie od przerzutów w regionalnych węzłach chłonnych.

Za powstanie nowotworu złośliwego najczęściej odpowiadają genetyczne uwarunkowania oraz czynniki środowiskowe. To oznacza, że u osób z genetyczną predyspozycją do zachorowania, wystąpienie określonych czynników środowiskowych (takich jak styl życia) może prowadzić do rozwoju nowotworu. To samo dotyczy raka żołądka.

Najczęstszym typem raka żołądka jest rak gruczołowy typu jelitowego, który zwykle rozwija się na tle długotrwałego zapalenia błony śluzowej, prowadząc do stopniowego uszkodzenia gruczołów, a następnie do powstania metaplazji jelitowej, dysplazji małego i dużego stopnia, a ostatecznie - do raka. Główną przyczyną zapalenia jest infekcja bakterią H. pylori. Do czynników ryzyka należą między innymi starszy wiek, płeć męska, palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu oraz czynniki genetyczne.

Rzadziej występujący rak gruczołowy typu rozlanego często rozwija się u młodych osób z predyspozycjami genetycznymi, takimi jak dziedziczny rozlany rak żołądka związany z mutacją genetyczną w genie CDH1. Ten rodzaj raka występuje równie często u kobiet jak i u mężczyzn i jest związany również z rakiem piersi (podtyp zrazikowy) u kobiet.

Rak żołądka jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych na świecie. Co roku notuje się około 1,1 mln nowych przypadków i około 800 000 zgonów z jego powodu. Polska ma zwiększoną zapadalność na raka żołądka w porównaniu z innymi krajami Europy, chociaż od ponad 40 lat maleje. Obecnie rak żołądka jest 5. nowotworem złośliwym u mężczyzn i 10. u kobiet. Rocznie notuje się około 6000 zachorowań i taką samą liczbę zgonów z jego powodu. Mężczyźni chorują ponaddwukrotnie częściej niż kobiety, a większość przypadków stwierdza się u osób powyżej 50. roku życia.

W ostatnich latach obserwuje się stałe zmniejszanie liczby zachorowań na raka żołądka. W latach sześćdziesiątych XX wieku w Polsce stwierdzano chorobę u 9,5 tysiąca osób rocznie, a już w latach dziewięćdziesiątych – tylko u 6,5 tysiąca.

Zmniejszenie zachorowalności może być spowodowane zmianą sposobu przechowywania żywności, większym spożyciem owoców i warzyw, zmniejszeniem częstości zakażenia , wprowadzeniem programów badań przesiewowych w niektórych regionach oraz skuteczną kampanią antynikotynową.

W przypadku raka żołądka wczesny, gdy występują niewielkie zmiany w błonie śluzowej, zazwyczaj nie ma objawów, choć mogą pojawić się symptomy dyspeptyczne, takie jak dyskomfort w górnej części brzucha, wzdęcia brzucha, odbijanie oraz nudności. Natomiast rak w postaci owrzodzenia może powodować ból w górnej części brzucha, a rzadko objawy krwawienia z przewodu pokarmowego.

Warto jednak pamiętać, że wymienione objawy mogą również występować w przebiegu innych, mniej groźnych chorób.

Objawy zaawansowanego raka żołądka obejmują brak apetytu, utratę masy ciała, wczesne uczucie sytości, wymioty, trudności z połykaniem, ból w nadbrzuszu, objawy związanie z krwawieniem z przewodu pokarmowego, a także powiększenie węzła chłonnego nad lewym obojczykiem oraz ewentualne przerzuty.

Na początkowym etapie rak żołądka często nie daje żadnych objawów. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów, zaleca się skonsultować się z lekarzem rodzinnym, który skieruje pacjenta na odpowiednie badania diagnostyczne.

Lekarz początkowo przeprowadza szczegółowe wywiady, dokonuje badania pacjenta, a następnie skierowuje go na dodatkowe testy diagnostyczne. Gastroskopia (endoskopia) jest kluczowym badaniem w diagnostyce raka żołądka. Gastroskopia pozwala na wykrycie raka we wszystkich stadiach rozwoju, a także identyfikację stanów przedrakowych, takich jak rozległe zapalenie zanikowe żołądka, metaplazja jelitowa czy dysplazja. Podczas gastroskopii lekarz pobiera próbki do badania histopatologicznego, dzięki któremu możliwe będzie określenie histologicznego typu nowotworu, czyli pochodzenia komórek raka.

Badania obrazowe nie są konieczne do postawienia diagnozy. Badania takie jak USG i tomografia komputerowa mają na celu ocenę rozległości i głębokości nacieku nowotworowego przed operacją oraz mogą ujawnić przerzuty regionalne i odległe (m.in. w okolicznych węzłach chłonnych lub wątrobie).

Ponadto lekarz może zlecić pacjentowi badania krwi. Chociaż nie mają one kluczowego znaczenia w rozpoznawaniu raka żołądka, są istotne dla oceny stanu ogólnego pacjenta. Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest najczęstszym objawem późnym towarzyszącym zaawansowanemu rakowi.

Rak żołądka może, ale nie musi być widoczny w USG brzucha. Podstawowym badaniem do diagnozy raka żołądka jest gastroskopia. USG jamy brzusznej może pokazać guza żołądka, ale zależy to od wielu czynników, takich jak wielkość guza czy jego lokalizacja. USG samo w sobie nie pozwala określić rodzaju guza ani stwierdzić, czy to rak, dlatego konieczne jest wykonanie badania histopatologicznego, do którego niezbędne jest pobranie wycinków, co jest możliwe podczas gastroskopii.

Wczesne stadium nowotworu żołądka - terapia endoskopowa

W przypadku wczesnego stadium nowotworu żołądka, pierwszą opcją leczenia jest terapia endoskopowa, czyli usuwanie guza podczas badania endoskopowego. Taka terapia jest możliwa tylko w wybranych sytuacjach i dotyczy pacjentów z wczesnym nowotworem znajdującym się tylko w błonie śluzowej. W innych przypadkach najczęściej konieczne jest usunięcie żołądka – całości lub jego części. Po terapii endoskopowej wczesnego nowotworu lub dysplazji, lekarz sugeruje leczenie eradykacyjne zakażenia H. pylori (jeśli jest obecne), ponieważ skuteczne usunięcie tej bakterii zmniejsza ryzyko rozwoju kolejnego nowotworu. Leczenie eradykacyjne H. pylori polega na przyjmowaniu specjalnych leków eliminujących bakterie z organizmu.

Leczenie nowotworu żołądka – operacja

W pozostałych przypadkach nowotworu żołądka, jedyną szansą na całkowite wyleczenie jest operacja polegająca na usunięciu żołądka (lub jego większej części) oraz pobliskich węzłów chłonnych. Dodatkowo stosuje się terapię systemową, czyli chemioterapię lub radioterapię w krótkich cyklach przed lub po operacji. Wdrożenie terapii systemowej u niektórych pacjentów pozwala na przeprowadzenie radykalnej operacji usunięcia żołądka.

Nowotwór żołądka - terapia paliatywna

Jeśli nowotwór żołądka jest zaawansowany (czyli nie nadaje się do całkowitego usunięcia), oprócz chemioterapii zalecane jest często chirurgiczne leczenie paliatywne. Polega ono między innymi na radioterapii lub łączeniu zdrowej części żołądka z jelitem cienkim, aby umożliwić swobodny przepływ pokarmu obchodząc obszar guza. Wczesne rozpoczęcie kompleksowego wsparcia (m.in. dietetycznego i psychologicznego) poprawia komfort życia i wydłuża przewidywany czas przeżycia.

Okres rekonwalescencji po operacji nowotworu żołądka - powrót do zdrowia

Osoby po operacji nowotworu żołądka pozostają w szpitalu około 10–12 dni, a następnie wracają do domu, gdzie przechodzą okres rekonwalescencji. Czas powrotu do pełnej sprawności zależy od wieku, obecności innych chorób oraz indywidualnych cech pacjenta, i wynosi od 2 do 6 tygodni. Pacjenci po zabiegu paliatywnym krócej pozostają w szpitalu i wracają do domu już po kilku dniach.

Osoby po usunięciu żołądka mogą potrzebować suplementacji witaminy B12 (np. zastrzyki) oraz preparatów żelaza.

W przypadku wczesnego raka żołądka, czyli gdy guz jest ograniczony do błony śluzowej lub podśluzowej, pacjenci mają najlepsze rokowania. Około 90% chorych przeżywa 5 lat od operacji. Niestety, taka postać raka żołądka jest rzadko wykrywana w Polsce i innych krajach Europy i świata. Większość chorych ma zaawansowaną postać raka żołądka w chwili diagnozy, a około 80% pacjentów przeżywa tylko 10-15% przez 5 lat. Po radykalnej operacji tylko 30% pacjentów może przeżyć 5 lat. Rokowanie po operacji zależy od rozległości guza, jego nacieku i zajętych węzłów chłonnych.

Czas przeżycia chorych na zaawansowany rak żołądka, u których nie można podjąć leczenia operacyjnego, może wynosić od kilku tygodni do kilku lat. Jest to zależne od biologii nowotworu, wieku, stanu ogólnego pacjenta, a także od postawy psychicznej. Chorzy z pozytywnym myśleniem i chęcią życia zazwyczaj żyją dłużej. Zachęca się chorych do aktywności i podejmowania pracy zawodowej, ponieważ unikanie wysiłku nie przynosi korzyści.

Rak żołądka, zarówno wczesny, jak i zaawansowany, może dawać przerzuty drogą limfatyczną lub krwionośną. Rzadko występują przerzuty w raku wczesnym, ale w raku zaawansowanym mogą pojawić się w okolicznych węzłach chłonnych, a nawet odległe przerzuty, np. do wątroby.

Osoby chore po zabiegach operacyjnych (radykalnych i paliatywnych) oraz pacjenci niepoddani operacji powinni regularnie konsultować się z lekarzem rodzinnym, chirurgiem lub onkologiem.

Metoda żywienia po usunięciu żołądka zależy od rodzaju choroby oraz zastosowanego leczenia. Po całkowitym usunięciu żołądka posiłki powinny być spożywane często (np. 6 razy dziennie), ale w niewielkich ilościach. Po pewnym czasie od operacji fragment jelita zastępujący usunięty żołądek stopniowo się poszerza, co pozwala na zwiększenie objętości poszczególnych posiłków. Skład diety nie ma dużego znaczenia, aczkolwiek w początkowych miesiącach zaleca się spożywanie potraw gotowanych, a nie smażonych, bez ostrej przyprawy. Należy również unikać pokarmów powodujących wzdęcia.

Osoby z rozległym nowotworem, u których nie można było przeprowadzić zabiegu radykalnego, zazwyczaj cierpią z powodu znacznego zmniejszenia apetytu. W związku z tym, jeśli wyrażają chęć spożycia posiłku, warto im podać to, na co mają ochotę.

Ważne jest, aby w diecie przeważało białko (mięso, ryby, sery, jajka, mleko), a nie ziemniaki czy pieczywo. Ponadto, jeśli to możliwe, należy zachęcać pacjentów do umiarkowanego wysiłku fizycznego (spacer, zakupy, jazda na rowerze).

Należy leczyć infekcję bakterią oraz prowadzić zdrowy styl życia, na przykład przestając palić tytoń, lecząc otyłość i zwiększając spożycie świeżych, surowych owoców i warzyw. Ważne jest również przestrzeganie zaleceń lekarza w przypadku występowania stanów przedrakowych i zmian dysplastycznych w żołądku.

Stany przedrakowe żołądka mogą obejmować zanik lub metaplazję jelitową błony śluzowej żołądka. Są to niekorzystne zmiany w błonie śluzowej żołądka, które zwiększają ryzyko rozwoju raka. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka, spowodowane między innymi zakażeniem bakterią , prowadzi do powstania tych stanów przedrakowych. Skuteczne leczenie infekcji (tzw. eradykacja) może złagodzić zapalenie, jednak zmniejszenie ryzyka raka zachodzi tylko wtedy, gdy eradykacja została przeprowadzona przed pojawieniem się stanu przedrakowego.