Zmiany związane z cukrzycą w oku można wykryć tylko podczas badania okulistycznego. Ważne jest poinformowanie okulisty o istnieniu choroby, aby mógł przeprowadzić odpowiednie badanie. Badanie dna oka jest kluczowym elementem diagnostyki. Wczesne zmiany cukrzycowe nie powodują pogorszenia ostrości wzroku ani nie dają żadnych objawów, dlatego tylko specjalista może je w porę wykryć. Badanie okulistyczne u osób z cukrzycą typu 1 powinno być przeprowadzone w ciągu pierwszych 5 lat od diagnozy; dzieci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1 w wieku dojrzewania powinny zostać zbadane jak najszybciej. U osób z cukrzycą typu 2 badanie powinno być wykonane zaraz po rozpoznaniu choroby.

Badanie dna oka wymaga rozszerzenia źrenic za pomocą specjalnych kropli. Po rozszerzeniu źrenic na kilka godzin może wystąpić pogorszenie ostrości widzenia. Nie zaleca się prowadzenia pojazdów po badaniu, a osoby starsze powinny przyjść na badanie z towarzyszem.

W raportach z badań okulistycznych często pojawiają się terminy takie jak "pojedyncze lub liczne mikroaneuryzmaty" czy "wybroczyny na dnie oka".

Mikrotętniak, inaczej mikroaneuryzmat, to rozszerzenie bardzo małych naczyń krwionośnych w siatkówce, charakterystyczne dla retinopatii nieproliferacyjnej. Mikrotętniaki są widoczne jako czerwone punkciki w badaniu dna oka.

Inną częstą zmianą mogącą wystąpić w retinopatii nieproliferacyjnej są wybroczyny - małe, płomykowate wylewy. Mogą się one wchłonąć w ciągu kilku miesięcy. W bardziej zaawansowanych stadiach retinopatii występują twarde i miękkie wysięki.

Twarde wysięki przypominają wosk i składają się z lipoprotein, pochodzących z krwi, natomiast miękkie wysięki to białawe obszary, nieostro odgraniczone, przypominające kłębki waty. Mogą one powstać jako efekt niedotlenienia siatkówki w wyniku zamknięcia kapilar. Zmiany te można zaobserwować w badaniach okulistycznych dotyczących retinopatii nieproliferacyjnej. Stadium przejściowym między retinopatią nieproliferacyjną a proliferacyjną jest retinopatia preproliferacyjna.

Retinopatia proliferacyjna to tworzenie nowych naczyń krwionośnych, które są kruche i charakteryzują się nieregularnym przebiegiem i łatwością pękania. Mogą one prowadzić do przedsiatkówkowych wylewów krwi, utrudniając dostęp światła do siatkówki i mogą być przyczyną utraty widzenia. Nowe naczynia krwionośne towarzyszą tworzeniu się włókien, które mogą prowadzić do odwarstwienia siatkówki i trwałej utraty wzroku.

Po wykryciu cukrzycy typu 1 mogą pojawić się problemy z widzeniem. Związane są one z zaburzeniami refrakcji soczewki i zazwyczaj objawiają się krótkowzrocznością. Są one konsekwencją wysokiego stężenia glukozy we krwi u osób z nowo zdiagnozowaną cukrzycą.

Warto zapewnić pacjentowi i jego rodzinie, że te zmiany są przejściowe - zwykle ustępują po 2-3 tygodniach i pozostają jeszcze przez około 2 tygodnie po normalizacji poziomu glukozy we krwi. Nie powodują trwałych zmian w siatkówce oka i nie stanowią zagrożenia dla wzroku. Nie wymagają również żadnego leczenia ani zmiany okularów. Wystarczy poczekać cierpliwie, a wszystko wróci do normy. Jest to jednak prawda tylko w przypadku pacjentów z nowo zdiagnozowaną cukrzycą typu 1. W cukrzycy typu 2 zaburzenia metabolizmu węglowodanów mogą występować znacznie wcześniej, dlatego u pacjentów z nowo zdiagnozowaną cukrzycą typu 2 konieczne jest szybkie badanie okulistyczne po postawieniu diagnozy.

Głównym celem terapii jest poprawa równowagi metabolicznej u chorych na cukrzycę, normalizacja poziomu lipidów oraz osiągnięcie zalecanego ciśnienia krwi (<140/90 mm Hg).

Podstawową metodą leczenia retinopatii jest laseroterapia siatkówki, zwana również fotokoagulacją. Polega ona na zniszczeniu obszarów niedokrwienia w siatkówce oraz twardych wysięków, zapobiegając jednocześnie odwarstwieniu siatkówki. Wskazaniem do laseroterapii są retinopatie preproliferacyjne, początkowe retinopatie proliferacyjne oraz makulopatia cukrzycowa. Zabieg wymaga rozszerzenia źrenicy i jest całkowicie bezpieczny, można go również wykonać u kobiet w ciąży.

W przypadku zaawansowanej retinopatii cukrzycowej konieczna może być witrektomia, czyli usunięcie ciała szklistego. Zabieg ten wykonuje się w znieczuleniu miejscowym i jest wskazany w przypadku krwawień do ciała szklistego, które nie wchłaniają się przez 3 miesiące u pacjentów z cukrzycą typu 1 i przez 6 miesięcy u pacjentów z cukrzycą typu 2. Witrektomia może poprawić ostrość widzenia, o ile nie doszło wcześniej do odwarstwienia siatkówki.

W niektórych przypadkach, u chorych z ciężką retinopatią, można zastosować ranibizumab zamiast laseroterapii lub jako jej uzupełnienie. Jest to monoklonalne przeciwciało przeciwko czynnikowi wzrostu naczyń, podawane w zastrzykach do ciała szklistego.