Choroba Reumatoidalne zapalenie stawów jest przewlekłą chorobą zapalną, która atakuje stawy oraz inne narządy. Charakterystycznymi objawami są ból, sztywność oraz obrzęk stawów rąk i stóp, choć mogą one dotyczyć także innych stawów. Nieleczona choroba prowadzi do zniszczenia stawów, niesprawności oraz uszkodzenia innych narządów, co może skutkować przedwczesnym zgonem. Wczesne wdrożenie skutecznego leczenia może zatrzymać postęp choroby, zapobiec powikłaniom i przywrócić normalne funkcjonowanie.

Istotą choroby jest proces zapalny, który zaczyna się wewnątrz stawu. Niezidentyfikowany czynnik stymuluje błonę maziową stawu do reakcji zapalnej, co prowadzi do jej powiększenia i niszczenia sąsiednich struktur (takich jak chrząstka, kości, więzadła, ścięgna). Pierwszymi objawami są ból i obrzęk, a następnie nieodwracalne uszkodzenia i utrata ruchomości stawu. Uszkodzenie chrząstki i innych struktur stawu przez proces zapalny sprzyja powstaniu zmian zwyrodnieniowych.

Przyczyny RZS nie są w pełni poznane. Prawdopodobnie do rozwoju choroby przyczynia się wiele czynników, w tym:

• obciążenie dziedziczne - istnieje predyspozycja do RZS u osób spokrewnionych, ale sam gen nie wywołuje choroby, dlatego obecność RZS u rodzica nie oznacza, że dzieci również zachorują, chociaż ryzyko jest większe
• defekty układu odpornościowego - powodują nieprawidłowe rozpoznawanie tkanek własnych jako wroga i produkcję autoprzeciwciał, które niszczą tkanki; zidentyfikowano kilka genów odpowiedzialnych za ten proces, takich jak geny zgodności tkankowej HLA DRB1
• płeć - kobiety chorują częściej niż mężczyźni
• zakażenie - istnieje podejrzenie roli bakterii i wirusów w inicjowaniu procesu zapalnego
• palenie papierosów - zwiększa ryzyko choroby i pogarsza jej przebieg
• stres - u niektórych pacjentów choroba zaczyna się po silnym stresie.

W krajach o rozwiniętym systemie zdrowia reumatoidalne zapalenie stawów dotyka około 1% populacji, zdecydowanie częściej atakując kobiety niż mężczyzn. Objawy choroby zazwyczaj pojawiają się między 30. a 50. rokiem życia u kobiet (choć mogą wystąpić również wcześniej lub później), natomiast u mężczyzn częstość występowania zwiększa się wraz z wiekiem.

Większość pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów choruje stopniowo. Może minąć kilka tygodni lub nawet miesięcy zanim objawy staną się na tyle dokuczliwe, że zdecydują się szukać pomocy medycznej. Rzadziej dochodzi do gwałtownego rozwoju choroby w ciągu kilku dni. Na początku pojawiają się często objawy ogólne, takie jak osłabienie, subfebrylne gorączkowanie, bóle mięśni, utrata łaknienia i zmniejszenie masy ciała. Mogą one poprzedzać objawy stawowe lub towarzyszyć im. W miarę rozwoju choroby mogą pojawić się również objawy zajęcia innych narządów.

Objawy charakterystyczne dla reumatoidalnego zapalenia stawów

Choroba zazwyczaj atakuje te same stawy po obu stronach ciała. Na początku są to zazwyczaj małe stawy rąk i stóp, a w dalszym przebiegu choroby wiele innych stawów. Rzadkim, ale możliwym początkiem choroby jest zapalenie pojedynczego dużego stawu (np. kolana lub ręki) lub migracja choroby po różnych stawach. Objawy zapalenia stawów obejmują: ból i sztywność, obrzęk, tkliwość stawów podczas ucisku, ograniczenie ruchomości i deformacje stawów.

Zmiany pozastawowe

Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą, która atakuje nie tylko stawy, ale także wiele innych narządów, szczególnie w postaciach przewlekłych o ciężkim przebiegu. Oprócz powszechnych zmian łagodnych, takich jak guzki reumatoidalne czy zespół suchości, bardzo rzadko mogą wystąpić poważne powikłania prowadzące do przedwczesnej śmierci, takie jak udar mózgu, zawał serca i inne.

Jeśli odczuwasz ból i obrzęk stawów, koniecznie skonsultuj się z lekarzem. Osoby podejrzewające u siebie RZS powinny być pod opieką reumatologa. Szybka diagnoza ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia, a jeśli zostanie rozpoczęte w odpowiednim czasie, istnieje szansa na trwałe wycofanie się choroby. W przebiegu RZS mogą pojawić się powikłania, które wymagają natychmiastowej interwencji medycznej. Najczęściej można im zapobiegać i leczyć skutecznie.

Koniecznie zaznajom się z objawami sugerującymi wystąpienie powikłań RZS. Pilny kontakt z lekarzem powinien być nawiązany w przypadku nasilenia objawów choroby, jak również wystąpienia jakichkolwiek objawów zakażenia, gorączki, kaszlu, bólu gardła, czy uczucia osłabienia. W przypadku pojawienia się objawów zakażenia stawu po punkcji, również konieczna jest natychmiastowa reakcja. Objawy takie jak kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej czy objawy neurologiczne również wymagają pilnej diagnostyki. Informacja o planowanej ciąży także powinna zostać przekazana lekarzowi, aby dostosować leczenie. Opcja zajścia w ciążę nie jest wykluczona, jednak należy dostatecznie wcześnie dostosować terapię, z uwzględnieniem potencjalnych szkód dla płodu.

Lekarz diagnozuje reumatoidalne zapalenie stawów na podstawie charakterystycznych objawów oraz wyników badań laboratoryjnych i obrazowych. W 2010 roku wprowadzono nowe kryteria diagnostyczne RZS (ACR/EULAR), umożliwiające rozpoznanie choroby we wczesnym stadium i podjęcie leczenia przed nieodwracalnym uszkodzeniem stawów. Poprzednie kryteria RZS z 1987 roku mogły być spełnione dopiero w zaawansowanej fazie choroby, po dłuższym okresie obserwacji.

Badania laboratoryjne są stosowane do diagnozowania RZS, prognozowania nasilenia choroby oraz monitorowania jej przebiegu. Wśród nich znajdują się m.in. czynnik reumatoidalny (RF), anty-CCP/ACPA, wskaźniki zapalne (OB, CRP) oraz zmiany w morfologii krwi.

Dodatkowo lekarz może zlecić inne badania obrazowe, takie jak zdjęcia rentgenowskie rąk i stóp, rezonans magnetyczny czy ultrasonografię, w celu potwierdzenia diagnozy RZS oraz oceny stanu narządów wewnętrznych.

Metody terapii reumatoidalnego zapalenia stawów uległy zmianie w ostatnich latach z uwagi na rozwój nowych skutecznych leków. Należy skonsultować się z lekarzem, jeśli pojawią się objawy choroby. Skuteczne leczenie RZS zapewnia ustąpienie objawów i zachowanie sprawności. Decyzję o leczeniu i wyborze leków podejmuje reumatolog na podstawie wskaźników.

Leki biologiczne są coraz częściej stosowane w terapii RZS. Terapie innowacyjne włączają również leki syntetyczne hamujące szlaki zapalne. Istotne jest również leczenie niefarmakologiczne, takie jak wsparcie psychiczne, odpoczynek, ćwiczenia czy fizykoterapia. Leczenie miejscowe dotyczy bezpośrednio zajętych stawów, a jego formy zależą od zmian w stawie.

Aktualnie wyleczenie reumatoidalnego zapalenia stawów, czyli brak obecności choroby bez konieczności zażywania leków, jest rzadkim zjawiskiem. Zazwyczaj po zaprzestaniu farmakoterapii choroba powraca. Dostępne terapie coraz częściej pozwalają na osiągnięcie remisji i normalne funkcjonowanie. Niestety u części pacjentów (ok. 10–20%) mimo leczenia, choroba pogłębia się. Remisje często występują u kobiet w ciąży, ale po porodzie choroba zwykle nasila się w ciągu 3 miesięcy.

Reumatoidalne zapalenie stawów często wiąże się z ograniczeniem sprawności – szacuje się, że po 5 latach około połowa chorych traci zdolność do pracy, a po 10 latach prawie wszyscy. Pacjenci z RZS żyją krócej niż przeciętna populacja, głównie z powodu powikłań miażdżycowych. Dzięki jednak wczesnemu wykrywaniu RZS i skutecznym terapiom, te statystyki mogą się poprawić w przyszłości.

RZS to choroba, która wymaga regularnej kontroli u reumatologa. Na początku i podczas zaostrzeń choroby konieczne są częste wizyty lekarskie w celu dostosowania dawek leków i osiągnięcia remisji. W okresie stabilnym wizyty mogą być rzadsze.

Ocena aktywności i postępu choroby opiera się na nasileniu objawów klinicznych oraz wynikach badań laboratoryjnych i obrazowych. Istotne jest monitorowanie działań niepożądanych leków oraz wykrywanie chorób współistniejących. Należy także wziąć pod uwagę ryzyko sercowo-naczyniowe i zastosować odpowiednią profilaktykę.

Ważne jest również wczesne leczenie osteoporozy w celu zmniejszenia ryzyka złamań kości. Poza wizytami u reumatologa, pacjent powinien brać udział w zajęciach rehabilitacyjnych i wykonywać ćwiczenia w domu.

Niestety, obecnie nie ma sposobu na zapobieganie reumatoidalnemu zapaleniu stawów, jednak wczesne wykrycie i odpowiednie leczenie mogą prowadzić do długotrwałej remisji choroby.