Owym problemem zwanym jest brak częstych wypróżnień (≤2 na tydzień) oraz inne dolegliwości, o których często informują pacjenci: trudności z rozpoczęciem codziennej defekacji (oddawania stolca) z koniecznością silnego parcia i towarzyszącym uczuciem niepełnego wypróżnienia lub oddawania suchego, zbitego stolca. Ciężkie zaparcie oznacza ≤2 wypróżnienia na miesiąc. Potocznie nazywa się je zatwardzeniem.

Wielu ludzi dotyka problem zaparcia, częściej występujący u kobiet niż u mężczyzn oraz częściej u osób starszych i tych z ograniczoną mobilnością. Dodatkowe choroby oraz leki nasilające zaparcia mogą również przyczyniać się do trudności z wypróżnianiem.

Jeśli wystąpiło zmieniony rytm wypróżnień u osoby, która dotychczas nie miała problemów z oddawaniem stolca, należy traktować to jako istotny sygnał, który wymaga analizy. Taki objaw może być zapowiedzią różnych chorób, w tym tych potencjalnie niebezpiecznych.

Niektórzy ludzie borykają się z zaparciami przez całe życie, co dla nich stanowi przewlekły dyskomfort będący objawem choroby.

Zaparcie może być spowodowane opóźnionym przemieszczaniem treści przez jelito grube lub problemami z wypróżnianiem stolca. Mogą występować zaburzenia czynnościowe lub organiczne. W niektórych przypadkach przyczyną może być np. zaburzenia metaboliczne, skutki przyjmowanych leków, jednak najczęściej występuje zaparcie idiopatyczne, którego przyczyna nie jest znana.

Przyczyny zaparcia mogą być różnorodne, takie jak: zaparcie czynnościowe, zespół jelita drażliwego, leki, choroby okrężnicy, zwężenia jelit, choroby odbytu i odbytnicy, guzki krwawnicze, choroby miednicy mniejszej, endometrioza, choroby nerwowe, choroby gruczołów wewnątrzwydzielniczych oraz metaboliczne, ciąża, choroby psychiczne, choroby tkanki łącznej.

W krajach afrykańskich, gdzie codzienne spożycie błonnika sięga kilkuset gramów i masa wydalanego stolca jest dwu- lub trzykrotnie wyższa niż w krajach rozwiniętych, problemy z zaparciem występują rzadko. Zalecenie wynika z tych obserwacji, które zostały potwierdzone w wielu badaniach, aby spożywać odpowiednią ilość nieprzetworzonych włókien roślinnych (błonnika). Ważne jest także unikanie pokarmów, które mogą nasilać zaparcia.

Najważniejsze nawyki do wprowadzenia obejmują zwiększenie spożycia błonnika do zalecanych 25-30 g dziennie podzielonych na kilka posiłków - taka ilość jest zawarta w ponad 0,5 kg owoców i warzyw; bogatym źródłem błonnika są także otręby pszenne (3-4 łyżki stołowe zawiera 15-20 g błonnika); 5 g błonnika znajduje się w 3 jabłkach, 5 bananach, 2 pomarańczach lub gruszkach, 8 dag musli. Ponadto, należy pić odpowiednią ilość płynów (>3 l dziennie) oraz być aktywnym fizycznie. Niekorzystnym nawykiem jest powstrzymywanie się od oddawania stolca pomimo odczuwanej potrzeby (na przykład w podróży lub poza domem).

W przypadkach problemów związanych z wypróżnianiem, ważne jest zauważenie, że nagle zmieniający się rytm wypróżnień w kierunku zaparć może być objawem istotnych chorób, których opóźnienie diagnozy może być potencjalnie niebezpieczne.

Sytuacje, w których warto zasięgnąć porady

• wystąpienie objawów ogólnych: utrata ponad 10% masy ciała w ciągu 3–6 miesięcy, osłabienie, gorączka
• wystąpienie objawów wskazujących na utratę krwi (niedokrwistość, krwawienie z jelit, smoliste stolce, dodatni wynik testu na krew utajoną w stolcu)
• objawy sugerujące choroby endokrynologiczne i neurologiczne
• przypadki obciążenia rodziną historiami raka jelita grubego
• wiek powyżej 45 lat.

Lekarz w pierwszej kolejności przeprowadzi wywiad dotyczący powodów powstania zaparć, wyglądu kału oraz towarzyszących objawów. Często zaparcia mogą być spowodowane przyjmowanymi lekami, dlatego warto być przygotowanym do udzielenia tych informacji (np. spisanie ich przed wizytą na kartce). Następnie lekarz zleci odpowiednie badania dodatkowe lub zaproponuje odpowiednie postępowanie w zależności od podejrzewanej przyczyny (np. zmiana leków lub modyfikacje żywieniowe).

Badania dodatkowe, które mogą być zlecone to przede wszystkim:

• badania laboratoryjne
• badania radiologiczne (w tym wlew, czas trawienia znaczników przez jelito)
• badania endoskopowe jelita grubego (kolonoskopia).

Rzadko konieczne są badania manometryczne odbytnicy, ocena radiologiczna procesu defekacji (defekografia) oraz inne wysokospecjalistyczne badania.

Aby skutecznie pozbyć się zaparć, warto skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia przyczyny problemu. Może okazać się, że zmiana diety, regularna aktywność fizyczna lub zaprzestanie zażywania niektórych leków przyniesie ulgę. W przypadku, gdy zaparcia są objawem innej choroby, konieczna będzie konsultacja z lekarzem specjalistą.

Problemy z oddawaniem stolca u niemowląt mogą być wynikiem różnych schorzeń, dlatego należy skonsultować się z lekarzem. Najczęściej zaparcia pojawiają się przy zmianie diety, dlatego ważne jest dostarczanie dziecku odpowiedniej ilości płynów i błonnika. Nadmiar błonnika może powodować ból brzucha. W razie problemów z zaparciami, warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub pediatrą, aby zdiagnozować przyczyny i wdrożyć odpowiednie leczenie.