RSV (skrót od wirusa syncytialnego układu oddechowego) należy do grupy wirusów powodujących infekcje dróg oddechowych u ludzi. Nazwa wywodzi się z charakterystycznego sposobu namnażania się wirusa w komórkach układu oddechowego, gdzie zakażone komórki łączą się w duże struktury zwane syncytiami.

Infekcje RSV występują sezonowo. W Polsce i innych krajach o klimacie umiarkowanym sezon ten trwa zazwyczaj od jesieni do wiosny, a najwięcej zachorowań notuje się w styczniu i lutym. Obecnie obserwuje się tendencję do wcześniejszego rozpoczęcia sezonu zachorowań. Główna droga przenoszenia wirusa to kontakt z kropelkami wydalanymi wraz z kaszlem czy kichaniem. Materiał genetyczny wirusa można wykryć nawet w odległości 7 metrów od zakażonej osoby. Ponadto, wirus może przetrwać przez kilka godzin na różnych powierzchniach, takich jak klamki, poręcze czy zabawki, co może prowadzić do zakażenia drogą kontaktową. Osoba z objawami choroby oraz zakażona, lecz bez widocznych objawów, stanowią potencjalne źródła zakażenia.

RSV jest bardzo zakaźny, a zakażona osoba może zarazić średnio 3 osoby z otoczenia. Okres wylęgania wirusa, czyli czas między kontaktem z wirusem a pojawieniem się objawów choroby, wynosi od 2 do 8 dni, zazwyczaj około 4–6 dni. Przebycie zakażenia RSV nie zapewnia trwałej odporności, a powtórne infekcje u starszych dzieci przebiegają zwykle łagodniej.

Według Światowej Organizacji Zdrowia, RSV odpowiada za ponad 60% przypadków ostrych infekcji dróg oddechowych u niemowląt i małych dzieci na całym świecie. W Polsce od 24.02.2023 roku obowiązuje rejestracja przypadków zakażeń RSV. Do 31.03.2023 roku zgłoszono łącznie 1039 przypadków, co oznacza zapadalność na poziomie 2,75 na 100 000. W grupie dzieci do lat 2 odnotowano 560 przypadków, a zapadalność w tej grupie wyniosła 85,03 na 100 000.

U większości dzieci starszych i osób dorosłych zakażonych wirusem RSV pojawiają się objawy infekcji górnych dróg oddechowych, takie jak nieżyt nosa, kaszel, stan zapalny gardła, gorączka oraz utrata apetytu. Choroba zazwyczaj łagodnieje sama z siebie. Natomiast u niemowląt, nie tylko urodzonych przedwcześnie, zakażenie RSV stanowi dużą przyczynę konieczności hospitalizacji.

Każde niemowlę może potrzebować hospitalizacji już po pierwszym zakażeniu wirusem RSV. Nie można przewidzieć, które niemowlę zachoruje ciężko i będzie wymagało hospitalizacji. Wirus RSV jest szczególnie niebezpieczny dla niemowląt z niedojrzałym układem oddechowym, ponieważ powoduje zmiany zapalne w płucach i uszkodzenia rzęsek w drogach oddechowych, które odpowiadają za usuwanie śluzu. Uszkodzone rzęski mogą spowodować problemy z oddychaniem.

Nie ma sposobu na wyleczenie zakażenia RSV. Postępuje się objawowo. W przypadku łagodnego przebiegu zaleca się pozostanie w domu, przebywanie w chłodnym miejscu, oczyszczanie nosa i regularne nawadnianie. Ważna jest obserwacja dziecka - w razie nasilenia objawów należy skonsultować się ponownie z lekarzem.

W przypadku konieczności hospitalizacji stosuje się leczenie objawowe, tlenoterapię oraz inhalacje. W przypadku współistniejącego zakażenia bakteryjnego wprowadza się leczenie antybiotykiem, nie zaleca się inhalacji z glikokortykosteroidów. W razie niewydolności oddechowej może być konieczne założenie rurki intubacyjnej i wentylacja mechaniczna.

U niemowląt i dzieci do 2. roku życia najczęstszą postacią tego zakażenia jest zapalenie oskrzelików. Choroba jest spowodowana ostrym stanem zapalnym nabłonka dolnych, drobnych dróg oddechowych (oskrzelików) z ich obrzękiem i martwicą. Towarzyszy temu zwiększona produkcja śluzu i skurcz oskrzeli. Powstają nacieki zapalne w miąższu płucnym i okolicy okołooskrzelowej. Złuszczony nabłonek i duża ilość śluzu powodują upośledzenie drożności oskrzelików. Czynnikami ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia RSV są:

• wcześniactwo
• wiek niemowlęcy (<12. mż.), szczególnie dzieci w pierwszych 6 miesiącach życia
• przewlekłe choroby płuc
• wrodzone wady serca istotne hemodynamicznie, czyli najcięższe
• choroby nerwowo-mięśniowe
• niedobory odporności
• wystąpienie bezdechu (może zaistnieć konieczność leczenia na OIT z wentylacją mechaniczną.

W powyższych grupach może dojść do zapalenia oskrzelików o ciężkim przebiegu z nasiloną dusznością, niedotlenieniem, problemami z karmieniem, odwodnieniem. Mogą pojawić się bezdechy. Rodzice mogą zauważyć trudności w oddychaniu, wciąganie międzyżebrzy, usłyszeć świszczący oddech i postękiwanie.

Ostra faza choroby z zapaleniem małych oskrzelików jest uznawana za wczesne powikłanie zakażenia RSV. Charakteryzuje się wzmożoną sennością oraz znacznym wysiłkiem oddechowym (dusznością), przy czym liczba oddechów przekracza 70 na minutę. Objawia się również sinicą, co stanowi bezwzględne wskazanie do hospitalizacji. Po przebyciu zakażenia u niektórych dzieci może rozwinąć się nadreaktywność oskrzeli, prowadząca do nawracających epizodów świszczącego oddechu. Śmiertelność w zapaleniu małych oskrzelików u dzieci hospitalizowanych wynosi około 1%, głównie dotyczy to dzieci z niedorozwojem układu oddechowego (np. dysplazją oskrzelowo-płucną, ciężkimi wadami serca).

Walka z chorobami zakaźnymi najefektywniejsza jest poprzez stosowanie szczepień ochronnych. Obecnie trwają intensywne badania nad skuteczną i bezpieczną szczepionką przeciwko RSV, ale żaden preparat nie został jeszcze zarejestrowany do powszechnego użytku.

Aktualnie u dzieci z grup ryzyka ciężkiego zakażenia RSV stosuje się profilaktykę bierną, czyli podaje się gotowe przeciwciała (paliwizumab, nazwa handlowa Synagis). W Polsce od 2008 roku neonatolodzy realizują program profilaktyki ciężkich zachorowań spowodowanych przez RSV u dzieci z grupy ryzyka, program został poszerzony w 2023 r. Teraz dotyczy dzieci, które:

• w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 1. roku życia i urodziły się przed 28 tygodniem ciąży
• w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 2. roku życia i mają rozpoznaną dysplazję oskrzelowo-płucną
• w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 2. roku życia – dzieci z hemodynamicznie istotną wadą serca z:
• jawną niewydolnością serca, utrzymującą się pomimo leczenia farmakologicznego lub
• umiarkowanym lub ciężkim wtórnym nadciśnieniem płucnym lub
• siniczymi wadami serca, z przezskórnym utlenowaniem krwi tętniczej poniżej 90%
• w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 6. miesiąca życia i spełniają kryterium:
• wiek ciążowy 29–32 tygodnie albo
• wiek ciążowy poniżej 35 tygodni oraz niska masa urodzeniowa poniżej 1500 g.

Przeciwciała podaje się domięśniowo raz na miesiąc przez cały okres zwiększonego ryzyka zachorowania (ale nie więcej niż 5 dawek w danym sezonie zachorowań). W Unii Europejskiej zarejestrowano preparat zawierający przeciwciała podawany w 1 dawce na cały sezon. W Polsce jeszcze nie jest dostępny.

Bardzo istotne w zapobieganiu zakażeniom RSV są metody ogólne profilaktyki. Nawet zdrowe dzieci urodzone na czas, które nie otrzymują specjalnej profilaktyki, mają wąskie drogi oddechowe, co może prowadzić do ciężkiego przebiegu zakażenia RSV. Dlatego należy pamiętać o ogólnej profilaktyce, w tym o:

• dokładnym myciu rąk przed kontaktem z chorym i po kontakcie
• izolacji dziecka od zakażonych domowników (strategia kokonowa)
• zakładaniu maseczek podczas pielęgnacji dziecka przez chorego opiekuna
• unikaniu dymu tytoniowego
• wietrzeniu pomieszczeń
• unikaniu zatłoczonych miejsc
• karmieniu piersią.