Aorta to naczynie krwionośne, które transportuje krew do wszystkich narządów i tkanek organizmu. Składa się z aorty wstępującej, łuku aorty oraz aorty zstępującej.

Tętniak to schorzenie, w którym występuje poszerzenie tętnicy o ponad 50%. Powoduje to zagrożenie życia, zwłaszcza gdy tętniak się powiększa.

Przyczyny tętniaków mogą być różne, od miażdżycy po zmiany genetyczne lub przewlekłe choroby autoimmunologiczne.

Wyróżnia się różne rodzaje tętniaków ze względu na kształt, budowę ściany i umiejscowienie.

Częstość występowania tętniaków aorty wzrasta wraz z wiekiem, co jest szczególnie widoczne w krajach rozwiniętych, takich jak Polska. Oprócz wieku (szczyt zachorowań w okolicach 80. roku życia) czynniki ryzyka rozwoju tętniaka aorty to płeć męska, przypadki w rodzinie, palenie papierosów, miażdżyca, POChP, nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, choroba zarostowa tętnic obwodowych i choroba niedokrwienna serca.

Ostatnie badania genetyczne wskazują na skłonności genetyczne do tętniaków, szczególnie związane z chromosomem 9p21, częściej zauważalne u osób białej rasy.

Tętniaki aorty brzusznej stanowią większość przypadków tętniaków aorty, występują częściej u mężczyzn i z wiekiem (4,4% populacji po 40. roku życia). Tętniaki aorty brzusznej są mniej powszechne niż kiedyś, ale wciąż stanowią istotny problem ze względu na potencjalne powikłania.

Tętniaki aorty piersiowej, mimo że występują mniej często, mogą dotyczyć obu płci i zazwyczaj odnoszą się do aorty wstępującej.

Ryzyko pęknięcia tętniaka aorty brzusznej jest zróżnicowane wiekowo i geograficznie, często prowadząc do zgonów, zwłaszcza w USA, gdzie rocznie umiera tysiące osób z tego powodu.

Tętniak aorty zazwyczaj jest trudny do zauważenia przez długi czas. Jednakże, poszerzenie aorty może sprzyjać powstawaniu skrzepliny, co może prowadzić do incydentów zatorowych, takich jak udar mózgu, niedokrwienie kończyn dolnych lub jelit, zawał nerki, czy zespół niebieskich palców. Objawy tętniaka zależą od jego umiejscowienia.

Tętniak aorty piersiowej może manifestować się bólem klatki piersiowej i bólem pleców, często występuje też ból pleców. Objawy tętniaka aorty wstępującej lub łuku aorty mogą obejmować niewydolność serca czy zespoły żyły głównej górnej. Tętniak aorty brzusznej zazwyczaj nie daje objawów, chyba że jest bardzo duży.

Pęknięcie tętniaka aorty jest stanem zagrażającym życiu. Objawy pęknięcia mogą obejmować silny ból w klatce piersiowej lub jamie brzusznej, pogorszenie stanu ogólnego i objawy wstrząsu. Tętniaki aorty mogą również pękać do różnych przestrzeni, co generuje charakterystyczne objawy zagrażające życiu.

Podczas badania lekarskiego tętniaki aorty mogą wykazywać specyficzne odchylenia od normy. Lekarz może wykryć tętniak podczas badania palpacyjnego, a posłuchując brzucha stetoskopem, może usłyszeć szmery nad aortą brzuszną.

Jeśli istnieje podejrzenie obecności tętniaka aorty, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem pierwszego kontaktu i przeprowadzenie odpowiednich badań diagnostycznych. Szybka diagnoza pozwala na ocenę ryzyka oraz natychmiastowe podjęcie leczenia.

W przypadku nagłego pogorszenia stanu zdrowia i wystąpienia silnego bólu u pacjenta z potwierdzonym tętniakiem aorty (podejrzenie pęknięcia tętniaka), należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe. Pęknięcie tętniaka aorty wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.

Tętniak zazwyczaj jest wykrywany przypadkowo podczas innych badań obrazowych (na przykład przy badaniach rutynowych wymaganych przez pracodawcę lub z powodu innej choroby, takiej jak miażdżyca).

Podstawowe testy diagnostyczne dla podejrzenia tętniaka aorty obejmują RTG klatki piersiowej (gdzie można zobaczyć poszerzenie aorty piersiowej), echokardiografię (umożliwiającą ocenę aorty przy podejrzeniu tętniaka aorty wstępującej i łuku. Przy podejrzeniu tętniaka aorty zstępującej, najlepsza jest USG przezprzełykowe), USG jamy brzusznej (podstawowa metoda diagnozowania tętniaków aorty brzusznej).

Angiografia konwencjonalna (z kontrastem podawanym do naczyń za pomocą cewnika wprowadzonego przezskórnie) lub angio-TK (metoda nieinwazyjna polegająca na podaniu kontrastu dożylnie i wykonaniu specjalnej projekcji tomografii komputerowej) umożliwia dokładną ocenę wielkości (z dokładnością do 0,2 cm) i rozległości tętniaka oraz powiązania anatomiczne między tętniakiem a sąsiednimi narządami i tętnicami odchodzącymi od aorty. Angio-MR (specjalna projekcja naczyniowa rezonansu magnetycznego) jest wykorzystywany do oceny wielkości i rozległości tętniaka, gdy nie można przeprowadzić angio-TK. Aortografię (angiografię aorty) wykonuje się u niektórych pacjentów przed zabiegami wewnątrznaczyniowymi. W zależności od rozmiaru zidentyfikowanych zmian, tętniak aorty jest monitorowany lub pacjent jest kwalifikowany do leczenia w ośrodku chirurgii naczyniowej.

W przypadku bezobjawowych tętniaków aorty piersiowej zaleca się przeprowadzanie angio-TK lub angio-MR 6 miesięcy po wykryciu tętniaka, a następne badania (tą samą metodą i w tym samym ośrodku) raz na 12 miesięcy, jeśli tętniak nie rośnie, lub co 6 miesięcy, jeśli jego średnica znacząco wzrasta w kolejnych badaniach.

W przypadku tętniaków aorty brzusznej częstotliwość kontroli badań USG lub TK zależy od wielkości tętniaka. Jeśli średnica wynosi 30–39 mm, badania powinny być przeprowadzane co 3 lata, przy 40–44 mm – co 2 lata, a przy 45 mm i więcej – rocznie.

W przypadku profilaktyki oraz terapii tętniaka aorty kluczowe jest eliminowanie czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, zwłaszcza rzucenie palenia i kontrola ciśnienia krwi. Przed podjęciem leczenia tętniaka aorty konieczna jest ocena kardiologiczna pod kątem choroby niedokrwiennej serca i ewentualne leczenie, jeśli jest to wskazane.

Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie leków z grupy beta-blokerów. Długotrwałe przyjmowanie tych leków doustnie spowalnia wzrost tętniaka aorty brzusznej o średnicy powyżej 4 cm, ale nie wpływa na częstość pęknięć. Osobom z tętniakiem aorty piersiowej czy zespołem Marfana zaleca się również farmakoterapię. Pacjenci z zespołem Marfana mogą być również leczeni lekiem losartanem.

Najskuteczniejszą metodą leczenia jest interwencja chirurgiczna. Zazwyczaj operacja polega na usunięciu zmienionego fragmentu aorty i wszczepieniu protezy naczyniowej w miejsce tętniaka. O decyzji o operacji decyduje lekarz we współpracy z pacjentem, uwzględniając rozmiary tętniaka, jego postęp w czasie, objawy, a także stan zdrowia pacjenta (np. obecność niedomykalności zastawki aortalnej, zespół Marfana, planowaną ciążę). Operacji wymagają zazwyczaj duże tętniaki bezobjawowe (powyżej 55 mm lub 60 mm), szybko rosnące tętniaki (5 mm w 6 miesiącach lub 7 mm w roku) oraz wszystkie tętniaki objawowe lub pęknięte. Po zabiegu zaleca się regularne badania ultrasonograficzne lub tomograficzne co 5 lat.

Wewnątrznaczyniowe wprowadzenie stentu, czyli procedura małoinwazyjna, polega na umieszczeniu stabilizującej sprężynki w ścianie aorty za pomocą specjalnego cewnika wprowadzanego przez skórę. W przypadku tętniaka aorty zstępującej możliwe jest zastosowanie tego zabiegu; w przypadku tętniaka aorty brzusznej procedura ta jest dedykowana pacjentom, u których operacja wiąże się z wysokim ryzykiem lub jest niemożliwa. Po zabiegu konieczne jest regularne monitorowanie w celu wykrycia ewentualnego dalszego wzrostu tętniaka.

Tętniaki mają skłonność do wzrostu i pęknięcia. Ryzyko pęknięcia tętniaka aorty brzusznej w ciągu 5 lat wzrasta wraz z jego średnicą: 2% dla tętniaka o średnicy poniżej 40 mm, 20% dla tętniaka o średnicy powyżej 50 mm i 40% dla tętniaka o średnicy powyżej 60 mm. Jeśli średnica tętniaka rośnie znacząco z badania na badanie (o 5 mm w ciągu 6 miesięcy), ryzyko pęknięcia podwaja się.

Tętniaki aorty piersiowej rosną średnio o 1 mm rocznie (najszybciej tętniaki aorty zstępującej, duże i w zespole Marfana); ryzyko pęknięcia przy średnicy powyżej 60 mm wynosi 7% rocznie, a przy niższej niż 50 mm 2% rocznie. Każdy tętniak aorty, zwłaszcza piersiowej (rzadziej aorty brzusznej), może także ulec rozwarstwieniu.

Pęknięcie tętniaka aorty to poważny, szybko postępujący stan, który w 50% przypadków kończy się zgonem jeszcze przed dotarciem pacjenta do szpitala. Ryzyko związane z operacją pękniętego tętniaka aorty jest znacznie większe niż przy planowym zabiegu przed pęknięciem.

Przy odpowiedniej kwalifikacji do leczenia operacyjnego oraz pozbawionym powikłań przebiegu operacji, pacjenci po usunięciu tętniaka aorty mają podobną długość życia jak osoby bez tego schorzenia.

Po zakończeniu terapii tętniaka aorty ważne jest surowe przestrzeganie zaleceń lekarza. Ogromne znaczenie ma prewencja chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym rzucenie palenia, regularna aktywność fizyczna, zdrowa, zbilansowana dieta, redukcja wagi w przypadku nadwagi lub otyłości, kontrola chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, POChP.

Regularnie należy również wykonywać badania kontrolne. Po operacyjnym leczeniu aneurazymu konieczne są one co 5 lat. Po zabiegu wewnątrznaczyniowym zaleca się wykonywanie badań obrazowych aorty (zwykle angio-TK) po 1, 6 i 12 miesiącach, a następnie rocznie, później coraz rzadziej.

Dokładne przyczyny rozwoju tętniaka aorty pod wpływem różnych czynników są nadal nieznane. Choroby przewlekłe, takie jak miażdżyca i nadciśnienie tętnicze, oraz palenie tytoniu mogą sprzyjać powstawaniu tętniaków.

Aby uniknąć rozwoju tętniaka aorty, należy stosować profilaktykę chorób układu sercowo-naczyniowego. W razie hipercholesterolemii lub nadciśnienia tętniczego ważne jest prawidłowe leczenie i przestrzeganie zaleceń lekarskich.