Aorta działa jako główna tętnica w ludzkim ciele. Serce pompuje krew do aorty, która następnie podaje krew do wszystkich narządów i tkanek. Budowa aorty przypomina hak albo uchwyt parasola. Składa się z aorty wstępującej, łuku aorty oraz aorty zstępującej.

Tętniak to obszar tętnicy, gdzie następuje rozszerzenie jej światła o ponad 50%. Przy normalnej zdrowej osobie średnica aorty w okolicy serca zazwyczaj nie przekracza 40 mm. Wiele czynników decyduje o średnicy aorty, takich jak wiek, płeć, rozmiary ciała oraz ciśnienie krwi. Z biegiem lat aorta naturalnie się poszerza, co jest skutkiem starzenia się i wzrostu ciśnienia tętniczego. Zdarza się jednak, że dochodzi do nadmiernego poszerzenia aorty, co prowadzi do powstania tętniaka. Duże tętniaki rosną szybciej niż małe, co może stanowić zagrożenie dla życia.

Częste przyczyny zmian w ścianie aorty prowadzących do tętniaków to miażdżyca, choroby genetyczne, choroby autoimmunologiczne, zapalenie naczyń, infekcje i urazy. Tętniaki aorty można podzielić ze względu na kształt, budowę ściany i umiejscowienie.

Podsumowując, tętniaki aorty stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia, dlatego ważne jest monitorowanie ich rozwoju i podejmowanie odpowiednich działań leczniczych.

Częstość występowania tętniaków aorty rośnie wraz z postępowaniem wieku. W krajach rozwiniętych, w tym w Polsce, choroba ta staje się coraz bardziej powszechna, zwłaszcza u osób starszych (ponad 55 lat, z szczytem zachorowań około 80 lat), mężczyzn, osób z historią choroby w rodzinie, palaczy papierosów, cierpiących na miażdżycę i inne schorzenia naczyniowe, POChP, nadciśnienie, hipercholesterolemię, chorobę zarostową tętnic obwodowych oraz chorobę niedokrwienną serca.

Ostatnie badania genetyczne wykazały związek między tętniakami a zmianami na chromosomie 9p21, przy czym częstość występowania tętniaków jest wyższa u osób rasy białej.

Tętniaki aorty brzusznej stanowią większość wszystkich tętniaków aorty, występują częściej u mężczyzn w starszym wieku. Niedawno zaobserwowano zmniejszenie zapadalności na tętniaki aorty brzusznej. Natomiast tętniaki aorty piersiowej pojawiają się równie często u obu płci i głównie dotyczą aorty wstępującej.

Pęknięcie tętniaków aorty brzusznej jest poważnym zagrożeniem, zdarza się u określonej liczby osób w zależności od wieku i regionu. W Stanach Zjednoczonych, pęknięcie tętniaka aorty jest jedną z częstszych przyczyn zgonów, powodując śmierć około 15 000 osób rocznie.

Tętniak aorty zazwyczaj jest bezobjawowy przez długi czas. Jednakże poszerzony fragment aorty może spowodować niewłaściwy przepływ krwi, co z kolei sprzyja powstawaniu skrzepliny. Fragmenty skrzepów mogą się oderwać i powodować problemy związane z zatorami, które często są pierwszym objawem tętniaka. Mogą wystąpić różne objawy w zależności od umiejscowienia tętniaka. Objawy tętniaka aorty piersiowej to ból klatki piersiowej i pleców, jednak częściej występuje bez objawów.

W przypadku aorty wstępującej lub łuku aorty mogą pojawić się różne objawy, takie jak niewydolność serca czy problemy z zastawką aortalną. Tętniak aorty brzusznej zazwyczaj jest bezobjawowy, ale przy większych zmianach mogą wystąpić bóle brzucha i inne objawy związane z niedokrwieniem jelit. Pęknięcie tętniaka aorty jest stanem zagrażającym życiu, szczególnie gdy dotyczy dużych zmian. Objawy pęknięcia to silny ból w klatce piersiowej lub jamie brzusznej, pogorszenie stanu ogólnego i objawy wstrząsu. Istnieje także ryzyko pęknięcia tętniaka do różnych miejsc, co może stanowić poważne zagrożenie dla życia.

Podczas badania lekarskiego tętniaki aorty mogą być trudne do wykrycia bez dodatkowych badań. W niektórych przypadkach mogą powodować odchylenia osłuchowe, a lekarz podczas badania może wyczuć tętniaka aorty brzusznej o odpowiednich wymiarach.

Jeśli istnieje podejrzenie tętniaka aorty, ważne jest, aby jak najszybciej skonsultować się z lekarzem rodzinnym i przeprowadzić odpowiednie badania diagnostyczne. Szybka diagnoza pozwala oszacować ryzyko i jak najszybciej podjąć leczenie.

W przypadku nagłego pogorszenia stanu zdrowia i silnego bólu u pacjenta z potwierdzonym tętniakiem aorty (możliwe pęknięcie tętniaka) należy natychmiast wezwać pomoc medyczną. Pęknięcie tętniaka aorty wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.

Tętniak zazwyczaj zostaje przypadkowo zdiagnozowany podczas badań obrazowych wykonywanych z innych powodów (np. podczas rutynowych badań wymaganych przez pracodawcę lub zleconych z powodu innej choroby, np. miażdżycy).

Podstawowym badaniem diagnostycznym w przypadku podejrzenia tętniaka aorty jest RTG klatki piersiowej (pokazuje poszerzenie aorty piersiowej), echokardiografia (pozwala na ocenę aorty w przypadku podejrzenia tętniaka aorty wstępującej i łuku. Przy podejrzeniu tętniaka aorty zstępującej najlepiej sprawdzi się USG przezprzełykowe), USG jamy brzusznej (podstawowa metoda rozpoznawania tętniaków aorty brzusznej).

Angiografia klasyczna lub angio-TK pozwala szczegółowo ocenić wielkość (z dokładnością do 0,2 cm) i zasięg tętniaka oraz jego relacje z sąsiednimi narządami i tętnicami odchodzącymi od aorty. Angio-MR to badanie wykorzystywane do oceny tętniaka, jeśli nie można zrobić angio-TK. Aortografię wykonuje się u niektórych pacjentów przed zabiegami wewnątrznaczyniowymi. W zależności od wielkości tętniaka aorty, pacjent może być monitorowany lub kwalifikowany do leczenia w ośrodku chirurgii naczyniowej.

Jeśli chodzi o bezobjawowe tętniaki aorty piersiowej, zaleca się wykonanie angio-TK lub angio-MR 6 miesięcy po wykryciu tętniaka, a następne badania co 12 miesięcy lub co 6 miesięcy, jeśli tętniak zwiększa swoją średnicę. W przypadku tętniaków aorty brzusznej, częstość kontrolnych badań USG lub TK zależy od wielkości tętniaka: jeśli średnica wynosi 30–39 mm - co 3 lata, jeśli 40–44 mm - co 2 lata, a jeśli 45 mm i więcej - co roku.

Zarówno podczas zapobiegania, jak i w trakcie leczenia tętniaka aorty kluczowe jest eliminowanie czynników ryzyka chorób serca i naczyń krwionośnych, w szczególności rzucenie palenia tytoniu oraz właściwe kontrolowanie ciśnienia krwi. Przed rozpoczęciem leczenia tętniaka aorty ważna jest również ocena kardiologiczna w celu wykluczenia choroby niedokrwiennej serca i ewentualne podjęcie leczenia, jeśli jest ono konieczne.

Terapia farmakologiczna obejmuje stosowanie leków z grupy β-blokerów. Regularne doustne przyjmowanie tych leków spowalnia tempo rozwoju tętniaków aorty brzusznej o średnicy większej niż 4 cm, ale nie ma wpływu na częstość pęknięć. Wskazane jest także leczenie u pacjentów z tętniakiem aorty piersiowej oraz z zespołem Marfana. W przypadku pacjentów z zespołem Marfana lekarz może również zalecić stosowanie losartanu.

Podstawową metodą leczenia jest terapia operacyjna. Zazwyczaj polega ona na usunięciu zmienionego obszaru aorty i wszczepieniu protezy naczyniowej (sztucznego fragmentu aorty) w miejsce tętniaka. Decyzję o operacji podejmuje lekarz we współpracy z pacjentem, uwzględniając rozmiary tętniaka, jego postęp w czasie, ewentualne symptomy oraz stan zdrowia pacjenta (np. możliwa niedomykalność zastawki aortalnej, zespół Marfana, planowana ciąża). Zazwyczaj operacji wymagają bezobjawowe duże tętniaki (powyżej 55 mm lub 60 mm), szybko rosnące tętniaki (wzrost o 5 mm w ciągu 6 miesięcy lub 7 mm w ciągu roku), a także wszystkie tętniaki objawowe lub pęknięte. Po operacji zaleca się monitorowanie za pomocą ultrasonografii lub tomografii co 5 lat.

Wewnątrznaczyniowe procedury, takie jak wszczepienie stentu, są zabiegami małoinwazyjnymi, polegającymi na wprowadzeniu specjalnego stentu do aorty za pomocą cewnika wprowadzanego przezskórnie. W przypadku tętniaka aorty zstępującej możliwe jest zastosowanie tej metody; natomiast w przypadku tętniaka aorty brzusznej preferowane jest u chorych, u których operacja niesie ze sobą duże ryzyko lub jest niemożliwa. Po zabiegu konieczna jest regularna kontrola w celu monitorowania ewentualnego dalszego wzrostu tętniaka.

Tętniaki mają skłonność do wzrostu i rozerwania. Ryzyko pęknięcia tętniaka aorty brzusznej w ciągu 5 lat wzrasta wraz z większą średnicą tętniaka: 2% dla tętniaka poniżej 40 mm, 20% dla tętniaka powyżej 50 mm i aż 40% dla tętniaka o średnicy większej niż 60 mm. Jeśli średnica tętniaka rośnie z badania na badanie (o 5 mm w ciągu 6 miesięcy), ryzyko pęknięcia podwaja się.

Tętniaki aorty piersiowej zazwyczaj rosną o 1 mm rocznie (najszybciej tętniaki aorty zstępującej, duże i w zespole Marfana); ryzyko pęknięcia przy średnicy powyżej 60 mm wynosi 7% rocznie, a przy średnicy mniejszej niż 50 mm 2% rocznie. Każdy tętniak aorty, zwłaszcza piersiowej (rzadziej brzusznej), może ulec rozwarstwieniu.

Pęknięcie tętniaka aorty to poważny, szybko postępujący stan, który w połowie przypadków kończy się śmiercią jeszcze przed przybyciem pacjenta do szpitala. Ryzyko związane z operacją pękniętego tętniaka aorty jest znacznie wyższe niż w przypadku planowego zabiegu przed pęknięciem.

Przy odpowiedniej kwalifikacji chorego do leczenia operacyjnego oraz bez powikłań po operacji, pacjenci po usunięciu tętniaka aorty żyją tak samo długo jak osoby bez tego schorzenia.

Po wyleczeniu tętniaka aorty konieczne jest rygorystyczne przestrzeganie zaleceń lekarskich. Bardzo ważne jest zapobieganie chorobom układu sercowo-naczyniowego poprzez zaprzestanie palenia tytoniu, regularną aktywność fizyczną, zdrową, zbilansowaną dietę, redukcję wagi w przypadku nadwagi, kontrolę chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, POChP.

Należy także regularnie poddawać się badaniom kontrolnym. Po operacji konieczne są one co 5 lat. Po zabiegu endowaskularnym wykonywane jest badanie obrazowe aorty (zazwyczaj angio-TK) po 1, 6 i 12 miesiącach, a następnie zazwyczaj raz w roku, a później coraz rzadziej.

Nieznane są dokładne przyczyny, które powodują rozwój tętniaka aorty u niektórych osób pod wpływem czynników, takich jak miażdżyca czy nadciśnienie tętnicze, podczas gdy u innych nie. Wiadomo jednak, że choroby przewlekłe i palenie tytoniu sprzyjają tworzeniu się tętniaków, dlatego w celu uniknięcia rozwoju tętniaka aorty konieczne jest odpowiednie zapobieganie chorobom układu sercowo-naczyniowego. W przypadku wystąpienia hipercholesterolemii lub nadciśnienia tętniczego należy przestrzegać zaleceń lekarskich i poddać się odpowiedniemu leczeniu.