Żółtaczka to objaw występujący w wyniku nadmiaru bilirubiny we krwi, co powoduje żółte zabarwienie skóry i białek oczu. Bilirubina jest produktem degradacji hemoglobiny zawartej w zużytych krwinkach czerwonych oraz niektórych białek. Żółtaczka pojawia się, gdy stężenie bilirubiny przekracza określoną wartość, ale może również wystąpić stan podżółtaczkowy. Jest trudna do zauważenia przy słabym świetle. Objaw ten najpierw uwidacznia się w białkach, potem na skórze, a ustępuje w odwrotnej kolejności, przyjmując różne odcienie kolorystyczne. Bilirubina występuje w surowicy krwi w dwóch postaciach – sprzężonej i niesprzężonej, z których ta druga stanowi większość wartości u zdrowych osób. Jest ona przenoszona w połączeniu z albuminą do wątroby, gdzie przekształcana jest w formę związaną i wydalana z organizmu z kałem. Istnieją sytuacje, gdzie zmiana koloru skóry na żółtopomarańczowy wynika z odkładania się karotenu po spożywaniu dużych ilości soku marchwiowego. Termin "żółtaczka typu A, B, C" odnosi się często do wirusowych zapaleń wątroby, jednak jest to niepoprawne określenie, ponieważ żółtaczka jest jedynie objawem tych chorób, a nie chorobą samą w sobie.

Żółtaczka występuje w wielu różnych chorobach. Zwiększone stężenie bilirubiny we krwi, prowadzące do żółtaczkowej zmiany skóry i białek oczu, może być wynikiem nadmiernego wytwarzania, zahamowania przemiany lub utrudnionego wydalania. Nadmierne wytwarzanie może wynikać z przyspieszonego rozpadu czerwonych krwinek, zahamowanie metabolizmu związane jest z różnymi zapaleniami wątroby, a utrudnione wydalanie może być spowodowane przeszkodą w odpływie żółci.

Żółtaczka może być także objawem zaawansowanego uszkodzenia wątroby, czyli marskości. Żółtaczka mechaniczna, związana z utrudnionym odpływem żółci z wątroby, może być spowodowana kamieniami w drogach żółciowych lub guzami uciskającymi drogi żółciowe. Objawami żółtaczki mechanicznej mogą być odbarwione stolce, ciemny mocz oraz uporczywy świąd skóry, zwłaszcza nasilający się w nocy.

Badania laboratoryjne u osób z żółtaczką mechaniczną wykazują zwiększone stężenie bilirubiny całkowitej, a bilirubina sprzężona dominuje w badaniu frakcji bilirubiny.

Jasne jest, że żółtaczka jest istotnym symptomem, chociaż może być spowodowana przez błahe przyczyny. W każdym przypadku zalecane jest skonsultowanie się z lekarzem.

Tak jak w każdym przypadku badania medycznego istotne są rozmowy z pacjentem i badanie fizykalne. Lekarz zapyta o okoliczności pojawienia się żółtaczki, inne objawy (np. swędzenie skóry), kolor moczu i stolca, istniejące choroby oraz stosowane leki. Ważne jest również określenie ilości spożywanego alkoholu, dlatego należy dokładnie odpowiadać na wszystkie pytania. Następnie lekarz będzie chciał potwierdzić diagnozę żółtaczki. Do tego celu służy badanie krwi, które pozwoli określić poziom całkowitej bilirubiny oraz jej frakcji (związanej i niezwiązanej). Ponadto, przeprowadza się inne badania krwi, takie jak kontrola enzymów wątrobowych oraz markerów zapalnych (np. na wirusowe zapalenie wątroby typu A, B lub C). Te testy pozwalają potwierdzić lub wykluczyć zakażenie wirusowe lub przyczyny zapalne. W przypadku dominacji bilirubiny niezwiązanej, istnieje podejrzenie nadmiernej produkcji bilirubiny, co wymaga dalszej diagnostyki w celu sprawdzenia ewentualnego rozpadu krwinek czerwonych (hemolizy).

Kolejnym krokiem diagnostycznym jest ultrasonografia jamy brzusznej. To badanie może ujawnić poszerzenie dróg żółciowych oraz potwierdzić obecność kamieni, które są mechaniczną przyczyną żółtaczki. Ponadto, mogą pojawić się sugestie dotyczące uszkodzenia wątroby (np. stłuszczenie lub marskość). W niektórych sytuacjach konieczne może być wykonanie innych badań obrazowych, takich jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. W określonych przypadkach lekarz może zdecydować o konieczności biopsji wątroby oraz innych specjalistycznych testów.

Żółtaczka nie jest schorzeniem, ale symptem, więc sposób jej leczenia zależy od wywołującej ją przyczyny. Kluczowe jest skonsultowanie się z lekarzem, który po zidentyfikowaniu przyczyny żółtaczki będzie mógł zastosować odpowiednie terapie.

Zakażenie innych osób może wystąpić, gdy żółtaczka jest wynikiem infekcji wirusowej. Istnieją trzy główne typy wirusowego zapalenia wątroby: typ A, B i C. Typ A, zwany potocznie "żółtaczką pokarmową", charakteryzuje się dużą zakaźnością i jest uważany za chorobę brudnych rąk. Zarówno wirusowe zapalenie wątroby typu B, jak i typu C, przenoszone są głównie przez kontakt z krwią (np. podczas operacji, zabiegów chirurgicznych i stomatologicznych, gdy nie przestrzegano standardów higieny). Przeniesienie drogą płciową jest bardzo rzadkie. W przypadku żółtaczki spowodowanej innymi chorobami, nie ma zagrożenia zakażenia innych osób.

Przyczyna żółtaczki, a nie sama żółtaczka, decyduje o konieczności ograniczeń dietetycznych. W przypadku hemolitycznej żółtaczki zwykle nie ma potrzeby ograniczeń w diecie. W przypadku wirusowych zapaleń wątroby zaleca się dietę lekkostrawną i niskotłuszczową. Jeśli jednak żółtaczka wynika z mechanicznego zablokowania odpływu żółci (np. kamica żółciowa, choroby trzustki), ograniczenia mogą być bardziej restrykcyjne, aż do całkowitego powstrzymania się od jedzenia pokarmów stałych. Decyzję o diecie powinien podjąć lekarz po określeniu przyczyny żółtaczki.

Wysokie poziomy bilirubiny, przekraczające normę nawet 20-krotnie, stanowią zagrożenie głównie dla noworodków, ponieważ w ich przypadku może dojść do przenikania tego barwnika do mózgu, co może spowodować nieodwracalne uszkodzenia. Natomiast u starszych dzieci i dorosłych wysokie stężenie bilirubiny nie jest aż tak niebezpieczne. Kluczowa jest tu przyczyna, która prowadzi do tak wysokich poziomów bilirubiny, ponieważ od niej zależy powaga żółtaczki. Sam objaw żółtaczki nie jest więc groźny, ale może świadczyć o poważnych, potencjalnie życiu zagrażających chorobach.

Bardzo rzadko, gdy u pacjenta występuje żółtaczka z objawami ogólnymi takimi jak bóle brzucha, nudności, wymioty i wysoka temperatura ciała, konieczna jest pilna interwencja medyczna.

W większości przypadków wystarczy zgłosić się do lekarza w ciągu kilku dni od wystąpienia pierwszych objawów, w czasie pracy przychodni.

Zespół Gilberta, nazywany hiperbilirubinemią czynnościową, to stan metaboliczny, który występuje u kilku procent populacji. Jest to bezpieczna dla zdrowia odmiana metabolizmu bilirubiny. Polega ona na niższej aktywności enzymów, które łączą bilirubinę niezwiązaną z cukrami, glukuronianami. Efektem tego jest zwiększone stężenie bilirubiny niezwiązanej we krwi. Aktywność defektywnego enzymu dodatkowo spada w sytuacjach stresowych, takich jak zwiększony wysiłek fizyczny, brak snu, głodzenie czy nadużycie alkoholu. Wtedy stężenie bilirubiny może wzrosnąć, czasem przekraczając poziom 3 mg/dl, co może powodować żółtaczkę skóry. Jedynym negatywnym skutkiem jest nieco większe ryzyko kamicy żółciowej, która u osób z zespołem Gilberta ma charakter barwnikowy, a nie cholesterolowy. Zespół Gilberta nie wymaga jednak specjalnego leczenia ani zmian w stylu życia czy diecie.