Tętno to fale rytmiczne tętnic wynikające z skurczów serca i elastyczności ścian naczyń. Innymi słowy, tętno to pulsacja ściany tętnicy pod wpływem fali krwi, która jest łatwo wyczuwalna poprzez przyłożenie palców do tętnicy (np. na szyi, nadgarstku czy nodze). Tętno odzwierciedla pracę serca oraz naczyń krwionośnych. Jest uzależnione od bicia serca, które przepływa przez tętnice oraz stanu naczyń krwionośnych. Prawidłowe tętno powinno być zgodne z rytmem serca, symetryczne i regularne. U zdrowej osoby dorosłej tętno powinno wynosić od 60 do 90 uderzeń na minutę w spoczynku.

Tętno jest inaczej znane jako puls.

Tętno podczas snu jest wyczuwalne podobnie jak podczas czuwania, ale jest zazwyczaj wolniejsze, gdyż serce bije powoli podczas snu.

Badanie pulsu polega na obserwowaniu tętnic znajdujących się blisko powierzchni skóry, na przebadaniu palpacyjnym (czyli wyczuwaniu ręką) oraz na osłuchiwaniu. Podczas badania pulsu u dorosłej osoby lekarz ocenia tętnice: szyjną wewnętrzną, promieniową, ramienną, udową, podkolanową, grzbietową stopy i piszczelową tylną.

Aby zmierzyć swoje tętno samodzielnie, należy umieścić dwa palce (najlepiej wskazujący i środkowy) na nadgarstku po stronie kciuka, tam gdzie można wyczuć tętno na tętnicy promieniowej. Należy dokładnie policzyć pulsacje przez 20 sekund, a następnie pomnożyć otrzymaną liczbę przez 3, aby uzyskać liczbę uderzeń na minutę.

Nie zaleca się samodzielnego badania tętna na tętnicach szyjnych, a w szczególności nie należy uciskać tętnic szyjnych po obu stronach jednocześnie.

Przepisane tętno dla dorosłych to między 60 a 100 uderzeń na minutę w spoczynku. Wartości te są jedynie orientacyjne i tętno poniżej 60 nie zawsze oznacza problem zdrowotny. Osoby wysportowane mają zazwyczaj wolniejsze tętno. W przypadku niektórych chorób serca zaleca się utrzymywanie niższego tętna poprzez odpowiednie leczenie.

Tętno jest jednym z parametrów charakteryzujących pracę układu krążenia i zawsze jest analizowane przez lekarza w kontekście innych objawów, innych chorób oraz ogólnej sytuacji pacjenta – takich jak wiek, kondycja fizyczna czy przyjmowane leki.

W trakcie wysiłku fizycznego zarówno rytm serca, jak i tętno rosną. Tętno maksymalne można obliczyć korzystając z wzoru: 220 minus wiek pacjenta.

Przyjmowane docelowe tętno treningowe powinno wynosić:

• u osób zdrowych układu krążenia 60–70% tętna maksymalnego (220 minus wiek)
• u osób z chorobami układu krążenia 40–70% rezerwy tętna (tętno osiągnięte podczas próby wysiłkowej minus tętno spoczynkowe) plus tętno spoczynkowe. Osoby regularnie trenujące i o większej wydolności mogą mieć ustalone indywidualne wartości tętna treningowego.

Osoby z chorobami układu krążenia lub czynnikami ryzyka powinny skonsultować swoją aktywność fizyczną z lekarzem. To samo dotyczy osób rekonwalescencyjnych po chorobach takich jak zapalenie mięśnia sercowego.

Rozpoczynając ćwiczenia należy stopniowo zwiększać intensywność i czas. Na początku zaleca się ćwiczyć w wolnym tempie przez krótki okres (np. kilka minut), by z czasem przyspieszyć tempo i wydłużyć czas treningu.

Dzieci mają szybsze tętno niż dorośli. U dzieci z gorączką, tętno jest przyspieszone. Podwyższone tętno u dziecka bez gorączki może sugerować konieczność skonsultowania się z lekarzem.

Urządzenie do monitorowania pracy serca płodu, znane jako detektor tętna płodu, jest prostszą wersją KTG, czyli kardiotokografii, stosowanej w gabinecie ginekologicznym i szpitalu. Kardiotokografia monitoruje akcję serca płodu i skurcze mięśnia macicy za pomocą czujników umieszczonych na brzuchu kobiety w ciąży. Jest to nieinwazyjna metoda oceny stanu płodu.

Aby prawidłowo ocenić puls, trzeba posiadać odpowiednie doświadczenie kliniczne, dlatego nieprawidłowe tętno jest zazwyczaj rozpoznawane przez lekarzy. Lekarz bada puls za pomocą obserwacji, osłuchiwania oraz badania dotykowego. Osłuchiwanie serca w połączeniu z umieszczeniem palców na tętnicy to kompletna metoda, która pozwala najlepiej ocenić puls. U dorosłej osoby można zbadać tętnice szyjną wewnętrzną, promieniową, ramienną, udową, podkolanową, grzbietową stopy i piszczelową tylną. Wyniki porównuje się po obu stronach.

Ocena pulsu uwzględnia kilka cech, takich jak częstotliwość, regularność, amplitudę oraz czas trwania fali skurczowej, które odzwierciedlają stan układu krążenia.

Zestawienie cech pozwala lekarzowi sklasyfikować tętno i ustalić przyczyny zaburzeń.

Poniższa lista przedstawia najczęstsze przyczyny nieprawidłowego tętna w zależności od jego rodzaju:

- Tętno małe i leniwe - związane z zwężeniem zastawki aortalnej. - Tętno szybkie, ale słabo wypełnione - może wskazywać na wstrząs, odwodnienie lub tamponadę serca.

- Tętno hipokinetyczne - świadczące o niedoborze siły skurczowej serca.

- Tętno chybkie i duże - charakterystyczne dla intensywnego przepływu krwi.

- Tętno hiperkinetyczne - występujące w niektórych wadach serca. - Tętno dwubitne - związane z złożonymi wadami serca.

- Tętno dikrotyczne - obserwowane w ciężkich zaburzeniach krążenia.

- Tętno dziwaczne - występujące w przypadkach zaburzeń ciśnienia wewnątrz klatki piersiowej. - Tętno naprzemienne - wskazujące na niewydolność lewej komory serca.

- Tętno bliźniacze - występujące w pewnych zaburzeniach rytmu serca.

- Deficyt tętna - sytuacja, gdy nie każde uderzenie serca generuje falę tętna.

- Różnice w amplitudzie tętna na symetrycznych tętnicach - mogą świadczyć o zmianach w naczyniach krwionośnych lub tętnicach.

Szybkie tętno oznacza zwiększoną szybkość bicia serca, co może być wynikiem naturalnych mechanizmów regulacji pracy serca w odpowiedzi na daną sytuację. Tachykardia, czyli szybkie bicie serca, może mieć różne przyczyny, takie jak:

• czynniki fizjologiczne, np. wysiłek fizyczny czy stres emocjonalny,
• czynniki patologiczne, np. gorączka, hipowolemia (zbyt mała objętość krwi krążącej w organizmie), niedokrwistość, niewydolność serca, nadczynność tarczycy oraz działanie różnych leków.

Wolne tętno jest wyznacznikiem spowolnionej aktywności serca. Granica dolna nie jest określona, ponieważ zależy od różnych czynników, takich jak kondycja fizyczna i poziom treningu. Generalnie uważa się, że prawidłowa częstość tętna zaczyna się od około 60 uderzeń na minutę, jednak lekarz interpretuje sytuację każdego pacjenta indywidualnie. Osoby praktykujące sporty wytrzymałościowe (np. maratończycy) mogą mieć bardzo niskie tętno w spoczynku, co nie jest objawem choroby. Spowolnione tętno może być wynikiem zaburzeń w funkcjonowaniu serca, takich jak:

• nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodka generującego rytm serca - występowanie zbyt rzadkich impulsów elektrycznych
• spowolnienie lub blokada przewodzenia sygnału elektrycznego w sercu.

Przyczynami zbyt wolnej aktywności serca i tętna mogą być również:

• stosowanie leków, zwłaszcza w leczeniu nadciśnienia
• niektóre infekcje
• bezdech senny
• anoreksja.

Należy pamiętać, że spowolnione tętno nie zawsze jest objawem choroby i wiele innych czynników – współistniejące schorzenia, przyjmowane leki, inne objawy, wiek, stan zdrowia itp., mogą wpływać na interpretację wyników pomiaru tętna. Lekarz zawsze bierze pod uwagę różnorodne czynniki i w razie potrzeby zleca dodatkowe badania.

Osobie nieprzygotowanej do badania tętna często trudno jest w ogóle wychwycić jego pulsowanie, dlatego przeprowadzenie takiego badania powinien zlecić lekarz. Pacjenci często doświadczają objawów choroby, które mogą być spowodowane nieprawidłowościami w tętnie, takimi jak zawroty głowy, omdlenia, uczucie osłabienia, bóle kończyn, ból w klatce piersiowej itp.

W przypadku wykrycia nieprawidłowego tętna zalecana jest wizyta w poradni podstawowej opieki zdrowotnej, a czasem również konsultacja kardiologiczna. Asymetria tętna na analogicznych tętnicach po obu stronach ciała lub brak pulsowania na kończynach u dorosłych najczęściej jest wynikiem zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych. W takiej sytuacji należy udać się do lekarza rodzinnego, który zazwyczaj skieruje pacjenta do angiologa.

Podczas wizyty u lekarza ważne jest przekazanie informacji dotyczących towarzyszących objawów. Konieczne jest poinformowanie lekarza o czasie trwania zaburzeń oraz ich charakterze – czy objawy są nowe czy występują od dłuższego czasu. Należy również wspomnieć o ewentualnych zawrotach głowy, zasłabnięciach, utracie przytomności, uczuciu kołatania serca, bólu w klatce piersiowej, nietolerancji wysiłku fizycznego oraz duszności. Te objawy mogą świadczyć o problemach z sercem. Z kolei ból w nogach podczas chodzenia lub ból rąk podczas ruchu są często objawami chorób układu tętniczego.

Podczas badania lekarz sprawdzi tętno, osłucha klatkę piersiową, ze szczególnym uwzględnieniem serca, oraz zmierzy ciśnienie krwi. Oceni także czy nie ma objawów sugerujących poważne problemy z układem krążenia. W zależności od stanu pacjenta lekarz zaplanuje dalsze postępowanie oraz ewentualne badania diagnostyczne. W przypadkach ciężkich (np. wstrząs, poważne zaburzenia rytmu serca) pacjent może potrzebować natychmiastowej opieki szpitalnej. Pacjenci w stabilnym stanie są kierowani na dalsze badania takie jak echo serca oraz EKG.

Jeśli podejrzewa się chorobę naczyń obwodowych, jako jedno z pierwszych badań zaleca się USG naczyń z oceną przepływu krwi. W przypadku nagłego zaniku tętna wraz z dodatkowymi objawami takimi jak silny ból, bladość, drętwienie czy zaburzenia czucia, konieczna jest natychmiastowa interwencja w celu przywrócenia przepływu krwi poprzez zamknięte naczynie. Natomiast w przypadku klasycznych objawów przewlekłego niedokrwienia kończyn dolnych (nasilający się ból w nogach podczas chodzenia) diagnostykę i leczenie można przeprowadzić planowo.

Tętno jest wskaźnikiem funkcjonowania układu krążenia, a nieprawidłowości w jego rytmie mogą świadczyć o problemach związanych z pracą serca lub naczyń krwionośnych, czyli tętnic. Samo nieregularne tętno może być rezultatem chorób serca lub wtórne do innych schorzeń (np. przyspieszone tętno w przypadku nadczynności tarczycy). Dlatego konieczna jest konsultacja lekarska w celu oceny sytuacji oraz określenia właściwego leczenia, adekwatnego do przyczyn nieprawidłowości tętna.