Ostry wirusowy wirus zapalenia wątroby typu A to nagła choroba i stan zapalny wątroby spowodowany przez wirus zapalenia wątroby typu A.

Wirus zapalenia wątroby typu A (hepatitis A virus – HAV) wywołuje ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A, nazywane również popularnie "żółtaczką pokarmową" lub "żółtaczką typu A"). Zakażenie najczęściej następuje drogą pokarmową (poprzez nieczyste ręce lub skażoną żywność), możliwe jest również zakażenie podczas kontaktu seksualnego (szczególnie analnego) oraz bardzo rzadko poprzez skażone igły u narkomanów lub transfuzję krwi. Wirus jest wydalany z kałem przez okres 1-2 tygodnie przed wystąpieniem objawów i około tydzień po ich wystąpieniu.

Wirus zapalenia wątroby typu A nie prowadzi do przewlekłego zapalenia wątroby.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest wynikiem zainfekowania HAV.

Czynniki ryzyka zakażenia:

• bliski kontakt z zakażonym (szczególnie wspólne mieszkanie)
• kontakt domowy lub zawodowy z dziećmi uczęszczającymi do żłobka lub przedszkola
• podróż do regionu endemicznego dla HAV (np. basen Morza Śródziemnego, kraje Europy Wschodniej i Rosja, kraje rozwijające się)
• spożywanie owoców morza, zwłaszcza skorupiaków i surowych ostryg
• seksualne kontakty analne (zwłaszcza mężczyźni mający kontakty seksualne z innymi mężczyznami)
• usuwanie odpadów komunalnych i płynnych nieczystości oraz konserwacja odpowiednich urządzeń.

Choroba czasami rozwija się bez widocznych symptomów lub z łagodnymi, nietypowymi objawami. Najczęściej można zauważyć:

• zmęczenie
• mdłości
• wymioty
• ból brzucha
• ból mięśni i stawów
• czasami nawet świąd skóry.

Przed wystąpieniem objawów może dojść do powiększenia wątroby. Objawy ostre zazwyczaj ustępują po kilku dniach.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A czasem powoduje żółtaczkę, co objawia się zmianami w kolorze moczu i stolca.

U osób z wcześniejszymi problemami z wątrobą choroba może przyjąć poważny charakter. Choć jest to rzadkie, może wystąpić postać piorunująca z ostrą niewydolnością wątroby. Cięższe przypadki wirusowego zapalenia wątroby typu A zdarzają się również u osób po 50 roku życia oraz u osób niedożywionych.

Jeśli pojawią się objawy, warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym. Symptomy wirusowego zapalenia wątroby typu A są często niespecyficzne i mogą być mylone z innymi schorzeniami. Szybka diagnoza WZW typu A może pomóc w kontrolowaniu rozprzestrzeniania się choroby, która może być szczególnie niebezpieczna u osób powyżej 50. roku życia lub cierpiących na przewlekłe schorzenia wątroby.

Podczas diagnostyki specjalista najpierw przeprowadzi szczegółowy wywiad, a następnie zaleci dodatkowe testy. Kontakt (szczególnie w domu) z osobą cierpiącą na WZW typu A może sugerować zachorowanie. Kluczowym testem, który umożliwia postawienie diagnozy, jest badanie krwi w celu wykrycia przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu A. W początkowym okresie zakażenia we krwi można wykryć przeciwciała anty-HAV IgM (które mogą pozostawać przez 4–6 miesięcy), a później stopniowo zastępowane są one przez przeciwciała anty-HAV IgG (które pozostają do końca życia). Ponadto lekarz może zalecić dodatkowe testy:

• tzw. próby wątrobowe – u pacjentów występuje zwiększenie aktywności ALT (aminotransferazy alaninowej) i AST (aminotransferazy asparaginowej), zarówno w przypadku objawowego, jak i bezobjawowego zakażenia
• badanie stężenia bilirubiny wolnej i sprzężonej, które może być podwyższone, szczególnie u osób z żółtaczką
• mogą również wystąpić podwyższone wartości AKP (fosfataza zasadowa) i GGT (γ-glutamylotranspeptydaza).

W wyjątkowych, spornych przypadkach, lekarz może zdecydować się na przeprowadzenie biopsji wątroby.

Nie ma skutecznej terapii przyczynowej, jednak terapię objawową stosuje się w przypadkach o cięższym przebiegu lub z powikłaniami, wymagających nawet hospitalizacji. Celem terapii jest utrzymanie odpowiedniego poziomu odżywienia i nawodnienia.

Podstawowe metody terapii obejmują:

1. Odpoczynek – ograniczenie aktywności fizycznej w fazie ostrej choroby i przez miesiąc podczas rekonwalescencji. W razie nadmiernego zmęczenia zaleca się leżenie w łóżku w okresie ostrej fazy.
2. Dieta i nawadnianie – zalecana dieta musi pokrywać zapotrzebowanie energetyczne (dla dorosłych 8400 kJ/d, czyli 2000 kcal/d): 70% łatwo przyswajalnych węglowodanów, 10-20% tłuszczów i 10% białka, z stopniowym zwiększaniem według indywidualnej tolerancji. Powrót do zwykłej diety w ciągu pół roku. W przypadku silnych wymiotów i objawów odwodnienia konieczne jest nawadnianie oraz odżywianie przez sondę (dożołądkową lub dojelitową) lub pozajelitowe. Zaleca się unikanie spożycia alkoholu przez pół roku, a znaczne ograniczenie przez rok.
3. Unikanie niektórych leków – w fazie ostrej i rekonwalescencji zaleca się unikanie leków metabolizowanych w wątrobie lub powodujących cholestazę (zatrzymywanie żółci w wątrobie).

W przypadku nasilonego świądu u pacjentów, lekarz może zalecić cholestyraminę lub kwas ursodeoksycholowy.

Podczas ostrej fazy choroby pacjent (jeśli nie jest hospitalizowany) powinien regularnie zgłaszać się na wizyty kontrolne co tydzień oraz wykonywać zlecone badania krwi. Zazwyczaj obejmują one wskaźnik krzepnięcia krwi – czas protrombinowy (PT). Dodatkowo, co miesiąc zaleca się badanie krwi pod kątem parametrów wątrobowych (aminotransferazy – ALT i AST), a w razie potrzeby – ocenę stężenia bilirubiny do momentu powrotu wartości do normy.

W ciągu tygodnia od wystąpienia objawów, chory nie powinien przygotowywać posiłków dla innych osób i powinien powstrzymać się od kontaktów seksualnych. W przypadku WZW typu A bez powikłań pełny powrót do normalnej aktywności życiowej i zawodowej zwykle następuje w ciągu 6 miesięcy.

Rokowanie jest korzystne, choć choroba może trwać do kilku miesięcy, z nawrotami, zazwyczaj do 3 miesięcy od pierwszego epizodu. Wirus zapalenia wątroby typu A nie powoduje przewlekłego stanu zapalnego wątroby.

Zazwyczaj choroba może przebiegać ciężej u osób powyżej 50. roku życia, cierpiących na przewlekłe choroby wątroby oraz niedożywione.

W bardzo rzadkich przypadkach (około 0,2%), częściej u osób po 50. roku życia i z przewlekłymi chorobami wątroby na innym tle, dochodzi do ostrej niewydolności wątroby. Rzadko występuje również uszkodzenie nerek, a u osób z predyspozycjami genetycznymi zakażenie HAV może wywołać autoimmunologiczne zapalenie wątroby.

Choroba nie ma wpływu na przebieg ciąży i nie stanowi przeciwwskazania do karmienia piersią, jednak lekarz może rozważyć podanie niemowlęciu naturalnych ludzkich immunoglobulin.

Istnieje szczepionka zapobiegająca wirusowemu zapaleniu wątroby typu A. Szczepionki przeciwko WZW typu A zawierają zinaktywowany wirus HAV i należą do kategorii "nieżywych". Istnieje także szczepionka skojarzona przeciwko wirusom WZW typu B i A.

Podanie szczepionki obejmuje 2 dawki podane domięśniowo w ramię. Drugą dawkę podaje się w ciągu od 6 do 12 miesięcy po pierwszej dawce. Nie zaleca się stosowania dawek przypominających.

Szczepienie jest zalecane dla dorosłych, którzy:

1. podróżują do krajów o znaczącej lub umiarkowanej endemiczności WZW typu A, szczególnie do krajów rozwijających się o złych warunkach sanitarnych;
2. są zatrudnieni przy usuwaniu odpadów komunalnych, płynnych nieczystości lub przy konserwacji urządzeń z nimi związanych;
3. mają przewlekłą chorobę wątroby lub hemofilię;
4. podejmują ryzykowne zachowania seksualne, głównie kontakty analne;
5. są narażeni na zakażenie i nie posiadają odporności na WZW typu A w okresie wzrostu zachorowań.

Szczepienie jest korzystne dla każdego, kto chce zmniejszyć ryzyko zachorowania na WZW typu A, szczególnie dla osób podejmujących ryzykowne zachowania seksualne lub uzależnionych od narkotyków.

Ważne jest zachowanie wysokich standardów higieny, w tym dokładne mycie rąk po opuszczeniu domu oraz po skorzystaniu z publicznych toalet. Zaleca się izolację chorych przez około 1 tydzień po wystąpieniu objawów (czyli przez czas wydalania wirusa z kałem).