Tętno to regularny ruch tętnic wywołany przez skurcze serca i elastyczność ścian tętnic. Możemy je łatwo wyczuć, przykładając palce do tętnic. Tętno jest odzwierciedleniem pracy układu sercowo-naczyniowego, zależącym od bicia serca i stanu naczyń krwionośnych. Prawidłowe tętno powinno być symetryczne, miarowe i zgodne z biciem serca, wynosząc od około 60 do 90 uderzeń na minutę u osoby dorosłej.

Tętno jest inaczej nazywane pulsem.

Tętno podczas snu jest wyczuwalne, ale wolniejsze z powodu spowolnienia pracy serca.

Badanie pulsu polega na obserwowaniu tętnic położonych tuż pod skórą, na dotyku oraz osłuchiwaniu. Podczas badania lekarz sprawdza pulsację tętnic na różnych częściach ciała dorosłej osoby, takich jak tętnica szyjna wewnętrzna, promieniowa, ramienna, udowa, podkolanowa, grzbietowa stopy i piszczelowa tylna.

Aby zmierzyć puls samemu, warto położyć dwa palce (wskazujący i środkowy) na nadgarstku po stronie kciuka, gdzie można wyczuć puls tętnicy promieniowej. Należy policzyć pulsy przez 20 sekund, a następnie pomnożyć wynik przez 3, aby uzyskać liczbę uderzeń na minutę.

Nie zaleca się samodzielnego badania pulsu na tętnicach szyjnych, a zwłaszcza nie należy uciskać obu tętnic szyjnych jednocześnie.

Norma tętna u dorosłych to około 60-100 uderzeń na minutę w spoczynku, ale są to tylko wartości przybliżone. Tętno osób wytrenowanych może być niższe, a u osób z chorobami serca zaleca się utrzymanie go na niższym poziomie. Tętno podczas wysiłku fizycznego wzrasta, a tętno maksymalne można obliczyć według wzoru: 220 minus wiek pacjenta.

Tętno jest tylko jednym z parametrów opisujących pracę układu krążenia i zawsze jest analizowane przez lekarza w kontekście innych objawów i chorób towarzyszących. Osoby z chorobami układu krążenia powinny skonsultować swoją aktywność fizyczną z lekarzem, a rozpoczynając ćwiczenia stopniowo zwiększać intensywność.

Dzieci mają szybsze akcje serca niż dorośli. U dzieci gorączkujących tętno jest przyspieszone. Wysokie tętno u dziecka bez gorączki powinno skłonić do wizyty u lekarza.

Urządzenie do monitorowania pracy serca płodu, czyli detektor tętna płodu, jest prostszą wersją KTG, czyli kardiotokografii, używanej w gabinetach ginekologicznych i szpitalach. Kardiotokografia pozwala na monitorowanie akcji serca płodu wraz z zapisem czynności skurczowej mięśnia macicy za pomocą czujników umieszczonych na brzuchu kobiety w ciąży. To nieinwazyjna metoda oceny stanu płodu.

Do prawidłowej oceny tętna niezbędne jest odpowiednie doświadczenie kliniczne, dlatego nieprawidłowe tętno jest zazwyczaj diagnozowane przez lekarzy, a nie przez pacjentów. Lekarz ocenia tętno poprzez obserwację (czasem pulsacja jest tak wyraźna, że można ją zobaczyć), osłuchiwanie oraz badanie palpacyjne, czyli dotyk. Osłuchiwanie serca w połączeniu z umieszczeniem palców na miejscu tętnicy jest kompleksową metodą, która umożliwia najlepszą ocenę tętna. U dorosłej osoby tętnice, które się bada to: szyjna wewnętrzna (po bokach szyi, nieco poniżej żuchwy), promieniowa (na wewnętrznej stronie nadgarstka, przy kciuku), ramienna (na wewnętrznej powierzchni ramienia), udowa (w pachwinie), podkolanowa (pod kolanem), grzbietowa stopy (na górze stopy) i piszczelowa tylna (po wewnętrznej stronie za kostką).

Wyniki badań porównuje się po obu stronach.

Ocena tętna obejmuje kilka parametrów:

• częstotliwość – czy tętno jest szybkie czy wolne, odzwierciedla to rytm serca
• miarowość – tętno jest opisywane jako miarowe lub niemiarowe, czyli czy jest wyczuwalne w regularnych odstępach czasu i zgodne z rytmem serca
• amplituda – można wyróżnić tętno duże i małe, zależne od siły pulsacji tętnicy pod wpływem krwi
• czas trwania fali skurczowej – opisuje się tętno jako szybkie lub powolne, co odzwierciedla stan układu krążenia.

Szybkie tętno oznacza szybkie bicie serca. Może to być spowodowane prawidłowymi mechanizmami regulacji pracy serca w odpowiedzi na sytuację, w której znajduje się osoba. Szybka akcja serca to tachykardia. Przyczyny tachykardii sytuacyjnej mogą być fizjologiczne, związane z prawidłowymi procesami autoregulacji organizmu, takie jak wysiłek fizyczny i stres emocjonalny, oraz patologiczne, związane z chorobami, takie jak gorączka, zbyt mała objętość krwi krążącej w organizmie (hipowolemia), niedokrwistość, niewydolność serca, nadczynność tarczycy i działanie różnych leków.

Wolne bicie serca jest oznaką spowolnionej aktywności serca. Nie ma określonej dolnej granicy, poniżej której tempo serca jest uważane za zbyt wolne, ponieważ zależy to od różnych czynników, takich jak kondycja fizyczna i poziom wyszkolenia. Ogólnie przyjmuje się, że prawidłowa częstość bicia serca zaczyna się od około 60 uderzeń na minutę, ale każdego pacjenta lekarz ocenia indywidualnie. Osoby uprawiające sporty wytrzymałościowe (np. biegacze maratońscy) mogą mieć bardzo wolne bicie serca w spoczynku, co nie jest objawem choroby. Zbyt wolne bicie serca może być wynikiem zaburzeń w pracy serca, takich jak:

• niewłaściwe działanie ośrodka generującego rytm serca - sygnały elektryczne nie są generowane wystarczająco często
• zwolnienie lub zablokowanie sygnału elektrycznego podczas przewodzenia w sercu, czyli zaburzenia przewodnictwa.

Przyczynami zbyt wolnego bicia serca i wolnego tętna mogą być również:

• leki, zwłaszcza stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego
• niektóre infekcje
• bezdech senny
• anoreksja.

Warto pamiętać, że wolne bicie serca nie zawsze oznacza chorobę i istnieje wiele dodatkowych czynników - współistniejące choroby, zażywane leki, inne objawy, wiek, kondycja fizyczna itp., które wpływają na interpretację wyników pomiaru tętna. Lekarz zawsze bierze pod uwagę różne parametry i w razie potrzeby kieruje pacjenta na dodatkowe badania.

Osobie nieprzeszkolonej w ocenie akcji serca czasami trudno zauważyć jego obecność, dlatego ocenę tętna powinien przeprowadzać lekarz. Pacjenci częściej doświadczają objawów choroby, które stanowią przyczynę opisanych nieprawidłowości tętna, takich jak zawroty głowy, omdlenia, uczucie znużenia, bóle kończyn, ból w klatce piersiowej itp.

W przypadku wykrycia nieprawidłowego tętna zalecana jest konsultacja w przychodni podstawowej opieki zdrowotnej, a czasami także konsultacja kardiologiczna. W sytuacji asymetrii tętna na analogicznych tętnicach po obu stronach ciała lub braku wyczuwalnego tętna na kończynach, u dorosłych najczęstszą przyczyną są zmiany miażdżycowe w naczyniach krwionośnych. W takim przypadku należy udać się do lekarza POZ, który zazwyczaj skieruje pacjenta do angiologa.

Tętno jest efektem działania układu krążenia, a wszelkie odchylenia od normy mogą świadczyć o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu serca lub naczyń krwionośnych. Takie nieprawidłowości mogą być wynikiem chorób serca lub innych schorzeń (np. przyspieszone tętno w przypadku nadczynności tarczycy). Dlatego warto skonsultować się z lekarzem w przypadku wystąpienia tego objawu, ponieważ leczenie będzie zależne od konkretnych przyczyn nieprawidłowego tętna.