Zaburzenia myślenia, związane z chorobami psychicznymi, w przeszłości nazywano paranoją, a obecnie określa się je jako uporczywe zaburzenia urojeniowe zgodnie z klasyfikacją ICD-10.

Charakteryzują się one występowaniem spójnych urojeń, które nie są powiązane z zaburzeniami osobowości i intelektu. Osoba dotknięta tymi zaburzeniami może zachować normalność w innych obszarach życia, ale jej codzienne funkcjonowanie może być zakłócone przez rozwijające się urojenia.

W przeciwieństwie do schizofrenii, zaburzeniom urojeniowym zazwyczaj nie towarzyszą halucynacje słuchowe.

Urojenia polegają na przekonaniu chorego o istnieniu rzeczy, zjawisk czy wydarzeń, które faktycznie nie istnieją. Osoba ta nie daje sobie wmówić, że jej urojenia są nieprawdziwe, co utrudnia proces leczenia.

Uporczywe zaburzenia urojeniowe mogą dotyczyć różnych rodzajów urojeń, takich jak urojenia prześladowcze, ksobne, zazdrości czy hipochondryczne.

Treść urojeń może być również zależna od środowiska społeczno-kulturowego, w którym przebywa chory.

Pacjent z zaburzeniami urojeniowymi i jego bliscy czasami zastanawiają się podczas wizyt u lekarza, dlaczego to właśnie oni zachorowali. Lekarz psychiatra, diagnozujący i leczący pacjenta, bierze pod uwagę wiele różnych czynników biologicznych, psychologicznych, społecznych i środowiskowych, analizując proces powstawania chorób psychicznych u konkretnego pacjenta.

Pomimo braku jednoznacznych przyczyn zaburzeń urojeniowych, poza nadużyciem substancji psychoaktywnych czy innymi czynnikami, obecnie nie ustalono istotnych elementów wpływających na rozwój choroby. Istnieją badania mówiące o roli wzmożonego stresu, ale potrzebne są dalsze analizy, by to potwierdzić.

Należy też pamiętać, że inne jednostki chorobowe, takie jak urojenia związane z nadużywaniem alkoholu, narkotyków, organiczne zaburzenia urojeniowe czy urojeniowe uwarunkowane stanem somatycznym, a także procesy schizofreniczne, stanowią odrębne przypadki, które nie są głównym tematem tego artykułu.

Osoba z zaburzeniami urojeniowymi może normalnie funkcjonować w życiu rodzinnym, zawodowym i społecznym, dopóki problem nie zostanie zauważony przez innych. Dlatego warto szukać profesjonalnej pomocy, jeśli zauważysz objawy niepokojące siebie lub swoich bliskich.

Jeśli zaburzenia urojeniowe zakłócają codzienne funkcjonowanie pacjenta, konieczna jest szybka interwencja lekarza psychiatry. Warto zwrócić się o pomoc jak najszybciej, jeśli urojenia są towarzyszone silnym lękiem, poczuciem beznadziei czy myślami samobójczymi. Niemniej jednak osoby z zaburzeniami urojeniowymi często nie uważają się za chore i nie chcą leczenia. Namawianie ich do terapii może być trudne.

Nie ma jednoznacznej rady dla rodzin i bliskich dotyczącej przekonania osoby z zaburzeniami urojeniowymi do podjęcia leczenia psychiatrycznego. Czasami konieczne jest wstrząśnięcie codziennym życiem tej osoby, żeby uświadomić jej potrzebę profesjonalnej pomocy.

Zaburzenia urojeniowe cechuje długotrwały i nawracający charakter oraz pewna "uporczywość", kontynuacja objawów, skąd ich nazwa: uporczywe zaburzenia urojeniowe.

Zazwyczaj pojawiają się u osób w średnim wieku, głównie między 35. a 45. rokiem życia. Szacuje się, że dotyczą one około 0,05% populacji, chociaż wielu specjalistów uważa, że dane te są zaniżone, ponieważ część chorych nie podejmuje terapii.

W związku z tym, mimo że diagnoza zaburzeń urojeniowych u pacjenta chętnego na leczenie nie nastręcza większych trudności, brak współpracy może utrudnić lub nawet uniemożliwić badanie (jeśli pacjent nie wyrazi zgody, a nie ma podstaw prawnych do przeprowadzenia go bez zgody zgodnie z obowiązującym prawem o ochronie zdrowia psychicznego w Polsce).

Bardzo ważne jest (jeśli pacjent wyrazi zgodę) uwzględnienie obecności i opinii rodziny na temat codziennego życia i zachowania chorego, jego środowiska społecznego, subkultury, chorób rodzinnych, a także chorób somatycznych i regularności ich leczenia u pacjenta. Istotny jest również wywiad dotyczący używania substancji psychoaktywnych, co może prowadzić do diagnozy innych zaburzeń psychicznych.

W przypadku zaburzeń urojeniowych obrazy urojeniowe stanowią jedyny lub dominujący objaw kliniczny. Muszą one występować przez co najmniej 3 miesiące i mieć charakter indywidualny dla danej osoby, nie będąc typowym dla danej subkultury.

Ocena współistnienia ewentualnych innych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia nastroju (np. epizody depresyjne), również jest istotna, a także określenie czy urojenia utrzymują się w okresach bez zaburzeń afektywnych.

W diagnostyce zaburzeń urojeniowych należy również zwrócić uwagę na rzadko występujące indukowane urojenia (), które występują u osoby (lub osób) blisko powiązanych emocjonalnie z osobą chorym (np. urojenia o treściach prześladowczych) i ustępują w momencie, gdy osoby te zostaną od siebie oddzielone.

Leczenie zaburzeń urojeniowych jest kompleksowe i obejmuje farmakoterapię, psychoedukację oraz ewentualnie psychoterapię. Ważne jest utrzymanie współpracy pacjenta w leczeniu poprzez przekazanie wiedzy o chorobie, jej leczeniu i radzenie sobie z ewentualnymi skutkami ubocznymi leków. Psychoterapia może być stosowana jako uzupełnienie leczenia farmakologicznego, zwłaszcza w przypadkach zaburzeń urojeniowych dotyczących pojedynczych obszarów życia. W leczeniu farmakologicznym używa się leków przeciwpsychotycznych, jednak czasami pomimo zaleconego leczenia nie udaje się uzyskać istotnej poprawy. W przypadku znacznego pogorszenia się objawów urojeniowych, możliwa jest hospitalizacja psychiatryczna, choć pacjent może odmówić jej podjęcia w przypadku braku zagrożenia dla życia.

• Leki stosowane w chorobach urojeniowych nie powodują uzależnienia.
• Regularność leczenia jest kluczowa, także podczas poprawy stanu zdrowia psychicznego, należy przestrzegać zaleceń lekarza psychiatry.
• Nie należy abrupto zaprzestawać przyjmowania leków po poprawie stanu zdrowia psychicznego; konieczne jest kontynuowanie długoterminowego leczenia profilaktycznego, aby zapobiec nawrotom objawów. Ważna jest także psychoedukacja dotycząca ewentualnych działań niepożądanych leków oraz sposobów radzenia sobie z nimi podczas inicjacji terapii oraz w leczeniu długotrwałym.
• Dlatego istotna jest dobra współpraca lekarza z pacjentem cierpiącym na zaburzenia urojeniowe, a często również, za zgodą pacjenta, z rodziną pacjenta, która może zauważać wiele objawów w codziennym życiu pacjenta, które są niedostrzegane przez niego, ale bardzo istotne przy planowaniu dalszego leczenia.
• Podczas leczenia pacjent nie powinien spożywać alkoholu, narkotyków ani innych substancji psychoaktywnych, ponieważ nie tylko wpływają one na działanie leków, ale mogą również prowadzić do nasilenia choroby.
• Ważne jest zachowanie odpowiedniego stylu życia, prawidłowego odżywiania się, jak również odpowiedniego snu i odpoczynku.
• Choroby urojeniowe, ze względu na swoją treść i stopień zaawansowania, mogą nie generować istotnych zaburzeń w życiu społecznym lub rodzinym, ale mogą także doprowadzić do znacznej dezorganizacji, konieczności zmiany ról w rodzinie, konsekwencji szkolnych, zawodowych, finansowych (utracenie pracy, pozycji zawodowej, załamanie kariery). Terapeutyczne wsparcie psychiczne dla pacjenta może być wówczas korzystne. Członkowie rodziny pacjenta mogą również zapytać psychiatrę o ewentualne możliwości pomocy i wsparcia dla siebie, jeśli odczuwają taką potrzebę.