Procedura wazektomii polega na obustronnym przecięciu nasieniowodów, co uniemożliwia transport plemników z najądrzy do przewodów wytryskowych. W efekcie, skład ejakulatu ulega zmianie, jednak objętość i inne parametry nasienia nie ulegają zmianie. Zabieg jest mało inwazyjny i przeważnie nie powoduje dużych powikłań, co pozwala na wykonanie go w trybie ambulatoryjnym bez konieczności hospitalizacji pacjenta. Okres rekonwalescencji trwa zwykle kilka dni.

Najstarszą metodą przeprowadzania operacji, coraz rzadziej stosowaną, jest tradycyjna wazektomia. Polega ona na długim nacięciu moszny, a następnie wypreparowaniu i przecięciu nasieniowodów. Jest to bardziej bolesna i niekomfortowa procedura dla pacjenta, pozostawiając po sobie blizny. Czasem konieczna jest po wcześniejszych operacjach w obrębie moszny.

Obecnie bardziej popularną metodą jest minimalnie inwazyjna wazektomia bez użycia skalpela. Zabieg ten przeprowadza się specjalnymi narzędziami, minimalizując ból i ryzyko powikłań. Po operacji pacjent może wrócić do pracy po kilku dniach, stosując leki przeciwbólowe i metody niefarmakologiczne w celu złagodzenia dolegliwości bólowych.

Należy mieć na uwadze, że żadna forma antykoncepcji nie jest stuprocentowo skuteczna. Pomimo tego wazektomia jest oceniana jako metoda antykoncepcyjna skuteczna w 99,9%, ale istnieje ryzyko zajścia w ciążę w stosunku 1:2000 z powodu potencjalnej rekanalizacji przeciętych nasieniowodów.

Bezpośrednio po operacji zaleca się wstrzymanie od ejakulacji przez około tydzień, aby umożliwić pełne zamknięcie przeciętych nasieniowodów. Po tym czasie można powrócić do normalnej aktywności seksualnej. Przez pierwsze 3 miesiące po zabiegu zaleca się kontynuowanie dotychczasowych metod antykoncepcji, ponieważ dopiero po tym okresie możliwe jest ocenienie skuteczności wazektomii. Konieczne jest przeprowadzenie badania nasienia w celu oceny obecności oraz ruchliwości plemników maksymalnie do 2 godzin po pobraniu. Udanej wazektomii można uznać, gdy badanie nasienia po 3 miesiącach nie wykrywa plemników (azoospermia) lub stwierdza bardzo małą ilość nieruchliwych plemników (<100 000 nieruchliwych plemników na ml nasienia).

W przypadku około 1% operacji badanie nasienia po 3 miesiącach nie spełnia kryteriów sukcesu, co wymaga jego powtórzenia. Dopiero po potwierdzeniu skuteczności wazektomii można zrezygnować z innych metod antykoncepcji. Warto podkreślić, że wazektomia chroni jedynie przed zajściem w ciążę, a nie przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową.

W Polsce status prawny wazektomii nie jest w pełni klarowny. Zgodnie z art. 156 §1 Kodeksu Karnego, osoba powodująca ciężkie uszczerbki na zdrowiu, takie jak pozbawienie kogoś wzroku, słuchu, mowy czy zdolności płodzenia, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat. W 2021 roku Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej zaapelowało o jednoznaczne uregulowanie prawnej sytuacji dotyczącej zabiegów wazektomii u pacjentów, którzy sami prosią o ten zabieg i wyrażają na niego zgodę. Obecnie w Polsce wazektomię przeprowadza się, gdyż nie hamuje ona produkcji plemników w jądrach, co oznacza, że pacjenci nie tracą zdolności płodzenia.

Po operacji wazektomii istnieje opcja przywrócenia ciągłości nasieniowodów, jednak procedury te są skomplikowane i kosztowne. Możliwe jest także pobranie plemników bezpośrednio z jądra do późniejszego zapłodnienia in vitro.

Krioprezerwacja nasienia przed wazektomią jest również opcją, która pozwala na późniejsze wykorzystanie do zapłodnienia. Ważne jest jednak zrozumienie, że głównym celem wazektomii jest trwała niepłodność.

Wazektomia to stosunkowo bezpieczny zabieg, który rzadko powoduje powikłania.

Najczęstsze powikłania, występujące u 1–2% pacjentów, to zakażenie i krwiak w miejscu operowanym. Dodatkowo, u 1% pacjentów może wystąpić przewlekły ból jąder po zabiegu.

Przez pierwsze 2–3 miesiące po operacji pacjenci mogą zauważyć niewielką ilość krwi w nasieniu, co jest zjawiskiem normalnym.

W niektórych przypadkach u pacjentów z niezamkniętym końcem nasieniowodu może dojść do powstania ziarniniaka nasiennego z powodu reakcji zapalnej.

Brak jednoznacznych danych potwierdzających zwiększoną częstotliwość zapalenia najądrza po wazektomii. Zabieg nie zwiększa ryzyka raka prostaty ani raka jądra.

Nie ma dowodów na to, że wazektomia prowadzi do zaburzeń seksualnych, takich jak zaburzenia erekcji, zmniejszenie odczuwania orgazmu czy spadek popędu seksualnego.

W Polsce NFZ nie refunduje wazektomii. Można ją jednak przeprowadzić w prywatnych placówkach medycznych. Koszt zabiegu wynosi od około 2000 do 5000 złotych, w zależności od miejsca i metody.