Wszawica to schorzenie wywoływane przez pasożyta - wszawicę ludzką. Najpowszechniejszym rodzajem wszawicy jest infestacja głowy, spowodowana przez wiesza głowową (łac. ). Pozostałe formy wszawicy to infestacja okolicy łonowej (wesz łonowa, łac. ) oraz infestacja odzieżowa (wesz odzieżowa, łac. ).

Wszy różnią się wielkością. Najmniejsza jest wesz łonowa, która osiąga długość około 1,5-2 mm, nieco większa jest wesz głowowa (2-3,5 mm). Największe są wszy odzieżowe (3-4,5 mm). Wesz głowowa żyje przez około miesiąc i podczas tego czasu składa 200–300 jaj, które wykluwają się po około 2–3 tygodniach. Charakterystycznym objawem wszawicy głowowej i łonowej są przyczepione do włosa jaja, nazywane gnidami, które przemieszczają się wraz z wzrostem włosa w kierunku jego końca, co może stanowić wskaźnik czasu trwania infestacji.

Wszawica głowowa i odzieżowa są przenoszone poprzez bezpośredni kontakt. W przypadku wszawicy głowowej, zazwyczaj dochodzi do zarażenia poprzez bezpośredni kontakt, choć możliwe jest również przenoszenie się poprzez kontakt pośredni, na przykład przez wspólne korzystanie z kasków, nakryć głowy lub grzebieni/szczotek zakażonych wszy. Wszawica głowowa jest szczególnie powszechna wśród dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Natomiast wszawica odzieżowa jest zakażeniem przenoszonym głównie drogą płciową, dotykając głównie osób dorosłych. Wesz odzieżowa składa jaja na ubraniach (w miejscach szwów) i żywi się krwią człowieka. Istotny jest również aspekt epidemiologiczny wszy odzieżowej, ponieważ może przenosić inne choroby, takie jak dur plamisty czy riketsjozy. Zwierzęta domowe nie przyczyniają się do rozprzestrzeniania wszy.

Wszawice są powszechne i często spotykane. Wysz głowowa stanowi częste zagrożenie pasożytnicze dla dzieci, szczególnie w żłobkach, przedszkolach i szkołach, czasami prowadząc do epidemii wszawicy. Natomiast wszawica łonowa występuje rzadziej. Osoby skrajnie zaniedbujące higienę osobistą, takie jak bezdomni, są podatne na wszawicę odzieżową.

Typowym objawem wszawicy jest silne swędzenie skóry, którego przyczyną jest ukłucie wszy. W przypadku wszawicy głowowej zmiany zazwyczaj występują w okolicy potylicznej i skroniowej, gdzie często obserwuje się zmiany sączące z cechami nadkażenia bakteryjnego skóry. Objawy te wynikają z drapania i mogą być towarzyszone przez powiększenie węzłów chłonnych.

W przypadku wszawicy odzieżowej drażniące działanie śliny wszy powoduje rumieniowe, pokrzywkowe i grudkowe zmiany. Często, na skutek drapania, pojawiają się linijne nadżerki, zwane przeczosami. Mogą wystąpić objawy wtórnego zakażenia bakteryjnego skóry.

W przypadku wszawicy łonowej pojawiają się charakterystyczne zmiany, mianowicie plamy błękitne, czyli bladoniebieskie plamy, które powstają na skutek ukłucia przez wesz i krwotoku śródskórnego.

Diagnoza wszawicy nie wymaga wizyty u lekarza i terapię można rozpocząć samodzielnie lub rodzic dziecka. W przypadku objawów wtórnego zakażenia bakteryjnego lub wątpliwości diagnostycznych, warto skonsultować się z dermatologiem.

W przypadku diagnozowania wszawicy konieczne jest zauważenie obecności zarodków i osobników dorosłych owadów. W przypadku wszawicy głowowej, zarodki często znajdują się w okolicach uszu. Natomiast w przypadku wszawicy odzieżowej, należy szukać zarodków w szwach odzieży. Można również łatwo zidentyfikować zarodki i owady za pomocą mikroskopu, chociaż zazwyczaj nie jest to konieczne.

Możliwe jest całkowite wyleczenie wszy, jednak czasami może dojść do nawrotów, zwłaszcza w przypadku wszy głowowej. Dlatego zaleca się powtórzenie leczenia wszy głowowej po około 7–10 dniach, a także leczenie osób z kontaktu. Podobnie jest w przypadku wszawicy łonowej, która jest przenoszona drogą płciową. Dzieci z wszy głowowej nie powinny wracać do szkoły, dopóki na ich głowie znajdują się jaja.

Ukończenie leczenia pacjenta i osób z kontaktu prowadzi do wyleczenia, nie ma szczególnych zaleceń co do dalszych działań.

Aby zmniejszyć ryzyko zarażenia wszawicą, warto przestrzegać zasad higieny i wprowadzić odpowiednie środki zapobiegawcze, szczególnie wśród osób narażonych na zakażenie. Dzieci szkolne i przedszkolne są szczególnie podatne na wszawicę, dlatego warto regularnie kontrolować ich owłosioną skórę głowy w poszukiwaniu wszy i gnid, szczególnie jeśli było wcześniej jakieś przypadki tej choroby w szkole lub przedszkolu.

Na rynku dostępnych jest wiele preparatów bez recepty, które można rozważyć w leczeniu profilaktycznym osób mających bliski kontakt z zakażonymi. Aby ograniczyć ryzyko ponownego zakażenia, zaleca się pranie czapek, szalików, bielizny, pościeli i ręczników w wyższej temperaturze przez 2 dni po leczeniu. Należy również namoczyć współdzielone szczotki i grzebienie w gorącej wodzie przez 5-10 minut.

Wszy u dzieci to częsty problem, zwłaszcza wśród dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Zakażenie wszami głowowymi następuje najczęściej w wyniku bliskiego kontaktu, jak wspólne zabawy. Objawy wszawicy u dziecka są dość charakterystyczne, takie jak uczucie, że „coś chodzi na głowie”, silny świąd, problemy ze snem. Po leczeniu wszawicy zaleca się regularne kontrolowanie głowy przez 2-3 tygodnie, aby upewnić się, że wszyscy pasożyty zostały usunięci.

Preparaty przeciw wszawicy należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta, a w razie konieczności można je powtórzyć po 7-9 dniach. W razie widocznych żywych wszy po 8-12 godzinach od użycia preparatu, może być konieczne zastosowanie preparatu o innym składzie. Do usuwania wszy i ich jajek pomocne są grzebienie. Należy unikać używania odżywek do włosów przed użyciem szamponu przeciw wszawicy oraz nie myć włosów przez 1-2 dni po zastosowaniu preparatu.