Zawał serca jest wynikiem niedokrwienia mięśnia sercowego, co prowadzi do martwicy tkanek. Dochodzi do tego, gdy tętnice wieńcowe nie dostarczają wystarczającej ilości krwi do serca.

Niedokrwienie powoduje, że komórki mięśnia sercowego przestają pracować prawidłowo, a następnie ulegają rozpadowi, co skutkuje wyciekiem substancji do krwi. Przykładem takiej substancji jest troponina, która jest wykrywalna u pacjentów po zawale serca. Z czasem na miejscu zniszczonych komórek pojawia się blizna.

Zawał serca jest określany jako jedna z form ostrych zespołów wieńcowych. Na podstawie wyniku elektrokardiografii (EKG) rozróżnia się zawał serca bez uniesienia odcinka ST (NSTEMI) oraz zawał serca z uniesieniem odcinka ST (STEMI).

W Polsce corocznie odnotowuje się ponad 100 000 przypadków ostrej choroby wieńcowej. W roku 2018 zapadalność na tę chorobę wyniosła 2997 przypadków na milion mieszkańców.

Głównym symptomem zawału serca jest ból w klatce piersiowej:

• zazwyczaj bardzo intensywny, piekący, duszący, duszący lub ściskający, czasami ostry, kłujący,
• zwykle zlokalizowany za mostkiem, odczuwany na większej powierzchni - pacjent często wskazuje miejsce bólu, przykładając pięść do mostka
• zazwyczaj trwa > 20 minut i stopniowo wzrasta
• u 10-20% pacjentów promieniuje do żuchwy, lewego barku lub lewego ramienia (i dalej zwykle wzdłuż nerwu łokciowego do nadgarstka i palców ręki) lub do górnej części brzucha nadbrzusza, rzadko do pleców (wtedy do okolicy międzyłopatkowej)
• natężenie bólu nie zależy od fazy oddychania (przy wdechu i wydechu ból jest podobny) ani od pozycji ciała
• nie zmniejsza się po podawaniu nitrogliceryny podjęzykowo (u osób, które mają nitroglicerynę przepisaną przez lekarza)

U osób w późnym wieku (szczególnie u kobiet) lub u osób chorujących na cukrzycę ból może być mniej charakterystyczny lub w ogóle nie występować.

Ponadto mogą występować:

• duszność - najczęściej u osób w podeszłym wieku lub z rozległym zawałem serca, czasami towarzyszy jej kaszel z odkrztuszaniem (w skrajnych przypadkach obrzęk płuc - pienista, różowo podbarwiona plwocina)
• osłabienie
• zawroty głowy, stan przed omdleniem lub omdlenie
• kołatanie serca
• ból w górnej części brzucha pośrodku lub po prawej stronie, z towarzyszącymi nudnościami, a nawet wymiotami - może być jedyną dolegliwością
• niepokój lub lęk, strach przed zbliżającą się śmiercią - szczególnie u pacjentów z silnym bólem w klatce piersiowej.

Mogą wystąpić także niecharakterystyczne objawy, takie jak stan podgorączkowy (rzadziej gorączka), bladość, poty i przyspieszone tętno, a rzadziej spowolnienie rytmu serca.

Zawał serca z uniesieniem odcinka ST (STEMI) najczęściej występuje między godziną 6:00 rano a 12:00 po południu. U około 1 na 10 osób z zawałem serca STEMI nie występują wyraźne objawy, a diagnoza jest ustalana dopiero po kilku dniach, tygodniach, a nawet miesiącach - na podstawie EKG i badań obrazowych.

Osoby, które już przeszły zawał, często nie rozpoznają kolejnego z powodu różnych objawów. Każdy zawał może mieć inne objawy.

Jeśli ból w okolicy klatki piersiowej trwa dłużej niż 5 minut i nie ustępuje ani po odpoczynku, ani po przyjęciu nitrogliceryny, należy natychmiast zadzwonić pod numer alarmowy 999 lub 112. Jeśli ktokolwiek jest w pobliżu, należy poprosić o pomoc.

Osoba dotknięta bólem powinna wezwać pogotowie, nawet jeśli nie jest pewna, czy jej objawy są spowodowane zawałem serca. W amerykańskich kampaniach medialnych często podkreśla się wagę zasady "lepiej dmuchać na zimne", aby uświadomić społeczeństwu, że należy natychmiast wezwać pomoc medyczną w przypadku podejrzenia ataku serca.

Niezwykle istotne jest, aby jak najszybciej rozpocząć leczenie zawału serca po wystąpieniu bólu w klatce piersiowej, ponieważ im szybciej się to zrobi, tym większa szansa na uratowanie mięśnia sercowego. Najbardziej korzystne rokowania dotyczą pacjentów, u których terapia zostaje rozpoczęta w ciągu pierwszej godziny od pojawienia się objawów - jest to tzw. "złota godzina". Niestety, wiele osób zwleka z podjęciem odpowiednich działań, podejmując niepotrzebne czynności, takie jak samodzielne leczenie, dzwonienie do rodziny, znajomych czy lekarza rodzinnego.

Poważnym błędem jest samodzielne udanie się do szpitala lub skorzystanie z pomocy osób bliskich w transporcie. Jedynie bezpiecznym środkiem transportu dla osoby podejrzewającej zawał serca jest karetka pogotowia, ponieważ już w trakcie dojazdu można rozpocząć leczenie. Czasami w wczesnej fazie zawału może dojść do zatrzymania krążenia, dlatego personel medyczny w karetce jest przygotowany, aby przywrócić pracę serca. Podczas transportu ratownik kontaktuje się z personelem szpitala, aby ten mógł szybko rozpocząć leczenie zawału serca.