Choroba włośnicy jest powszechna i spowodowana przez pasożytniczy nicienie z rodzaju . W Polsce najczęściej występuje , a rzadziej .

Możliwe jest zakażenie po spożyciu surowego lub niedogotowanego mięsa chorego zwierzęcia, takiego jak wieprzowina, konina lub dzika. Najczęstszym źródłem zarażenia w Polsce jest wieprzowina lub mięso dzika.

Po spożyciu mięsa zawierającego larwy włośnia, pasożyt ten uwalnia się w świetle przewodu pokarmowego. Następnie przechodzi przez etapy dojrzewania w błonie śluzowej jelita cienkiego. Dojrzałe samice rodzą larwy, które przechodzą do naczyń krwionośnych i chłonnych, a następnie migrują do mięśni szkieletowych, gdzie znajdują warunki do rozwoju. W innych tkankach pasożyty mogą wywołać reakcję zapalną i ulec niszczeniu.

Larwy włośnia rozwijające się w mięśniach tworzą charakterystyczne torebki i wywołują reakcję układu odpornościowego, prowadzącą do zapalenia i unieruchomienia pasożytów. Pozostałości larw mogą obumierać i ulegać wchłonięciu nawet kilka lat po zarażeniu. Cykl życiowy pasożyta zostaje zamknięty, gdy kolejny żywiciel zje zarażony fragment mięśnia.

Czas inkubacji wynosi od 2 do 45 dni, zazwyczaj 10-14 dni, w zależności od intensywności zakażenia. Chorzy nie zarażają innych osób.

W Polsce, gdzie obowiązkowe jest badanie mięsa wieprzowego, włośnica występuje zazwyczaj w niewielkich ogniskach epidemii. Spożywanie mięsa dzika niepoddanego kontroli weterynaryjnej stanowi znanym czynnikiem ryzyka. Co roku w Polsce odnotowuje się kilka do kilkunastu epidemii włośnicy, zazwyczaj spowodowanych spożyciem zarażonego mięsa dzika lub wieprzowiny.

Międzynarodowe podróże, szczególnie do krajów o niskim standardzie socjoekonomicznym, gdzie wciąż dochodzi do sporadycznych epidemii, wymagają większej ostrożności. W Ameryce Łacińskiej i Azji główną przyczyną zakażeń włośnicą jest mięso wieprzowe pochodzące z małych ferm. W Chinach 20% świń jest zakażonych włośniem. Lokalne zwyczaje żywieniowe mogą również sprzyjać rozprzestrzenianiu się pasożyta. Na szczęście przestrzeganie odpowiednich standardów higieny podczas przygotowywania jedzenia jest skutecznym sposobem zapobiegania zachorowaniu.

Okres rozwoju włośnicy jest różny i zależy od stopnia zakażenia oraz indywidualnej reakcji organizmu. W zależności od intensywności zakażenia, choroba może przebiegać bezobjawowo, łagodnie, umiarkowanie czy ciężko. Pierwsze objawy włośnicy najczęściej pojawiają się między 1. a 4. tygodniem infekcji i zależą od fazy choroby:

• W fazie jelitowej, kiedy pasożyty znajdują się w przewodzie pokarmowym, objawami są biegunka, ogólne osłabienie, bóle brzucha i wymioty. Zazwyczaj ustępują one w ciągu tygodnia, ale mogą również utrzymywać się dłużej. Objawy jelitowe przy niewielkim zakażeniu mogą być łagodne lub w ogóle nie występować.
• W fazie inwazyjnej, kiedy pasożyty migrują naczyniami krwionośnymi i limfatycznymi do mięśni, objawy są bardziej uciążliwe i obejmują gorączkę, obrzęki powiek, zapalenie spojówek i zmiany skórne wynikające zarówno z reakcji alergicznej na antygeny pasożyta, jak i z zapalenia naczyń krwionośnych. Czasami może dojść do zapalenia płuc. Może się również pojawić zapalenie mięśnia sercowego, zazwyczaj bez trwałych konsekwencji, oraz objawy neurologiczne w postaci zaburzeń świadomości i niedowładów.
• W fazie mięśniowej najczęstszym objawem są bóle mięśni spoczynkowe lub wysiłkowe, zlokalizowane głównie w kończynach. Te dolegliwości zazwyczaj ustępują po kilku tygodniach wraz z zanikiem odczynu zapalnego wokół pasożytów.

Objawy mogą utrzymywać się przez 3-4 tygodnie (w ciężkich przypadkach nawet 2-3 miesiące), następnie stopniowo ustępują, zazwyczaj bez pozostawiania trwałych skutków. Zmęczenie, osłabienie lub biegunka mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy.

Podejrzenie włośnicy może pojawić się u lekarza po uzyskaniu informacji od pacjenta sugerujących zachorowanie grupowe po spożyciu niebadanego mięsa lub jego przetworów. Istotne jest również, aby poznać ilość spożytego mięsa oraz czas, jaki minął od spożycia do wystąpienia objawów.

Następnie lekarz zaleci badania pomocnicze, których celem jest zidentyfikowanie czynnika etiologicznego, czyli potwierdzenie obecności pasożyta w organizmie. Do najważniejszych badań należą:

• testy krwi w celu wykrycia swoistych przeciwciał IgM i IgA (pojawiają się w 2. tygodniu inwazji) oraz IgG (rzadziej już przed 2 tygodniem, ale mogą być obecne przez długi czas),
• badanie histologiczne i parazytologiczne wycinka mięśnia naramiennego pod mikroskopem w celu potwierdzenia obecności larw włośnia (do celów epidemiologicznych i sądowych).

Dodatkowo, lekarz może zalecić inne badania krwi, takie jak morfologia krwi obwodowej, która może wykazać zwiększoną liczbę eozynofilów i leukocytów, oraz oznaczenie aktywności CK (kinazy kreatyniny) i LDH (dehydrogenazy mleczanowej), które również mogą być podwyższone.

Po spożyciu mięsa zawierającego cysty włośnia, cel leczenia w pierwszym tygodniu polega na zapobieżeniu rozmnażaniu się pasożytów w jelitach oraz ich przenikaniu do układu krążenia i mięśni. W tym celu stosuje się leki przeciw robakom, takie jak albendazol lub mebendazol, oraz pyrantel (w przypadku kobiet w ciąży). Należy pamiętać, że te leki działają tylko w świetle jelita, dlatego leczenie w fazie inwazyjnej obejmuje również stosowanie zabiegów zmniejszających uszkodzenia tkanek. Pacjentom zaleca się wtedy odpoczynek w łóżku, unikanie wysiłku, przyjmowanie leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych. W cięższych przypadkach może być konieczne tymczasowe stosowanie glikokortykosteroidów oraz uzupełnienie niedoborów wody, elektrolitów i białka.

Wyleczenie włośnicy jest możliwe, a większość przypadków przebiega łagodnie i nie pozostawia trwałych skutków. W niektórych sytuacjach, gdy bóle mięśni ograniczają ruchomość, konieczna jest rehabilitacja. Podczas rekonwalescencji może dochodzić do bólów mięśni i osłabienia, które z czasem znikają.

Choroba przenoszona przez mięso zakażonych zwierząt powinna być unikana poprzez:

• Unikanie spożywania mięsa, zwłaszcza dziczyzny i wieprzowiny, które nie zostało przebadane.
• Obróbka termiczna mięsa z niepewnego źródła przed spożyciem - gotowanie, smażenie, pieczenie, aż do zaniku czerwonego lub różowego koloru. Larwy włośnia są odporne na mrożenie, dlatego ważne jest głębokie zamrożenie przez wiele dni, co będzie skutecznym sposobem na zniszczenie ich.
• Przestrzeganie zasad higieny żywnościowej: zapewnienie odpowiednich warunków hodowli zwierząt gospodarskich oraz kontrola mięsa przez weterynarzy po uboju w specjalistycznych ośrodkach.