Wodobrzusze (dawniej zwane puchliną brzuszną) to gromadzenie płynu w jamie brzusznej.

Normalnie w jamie brzusznej znajduje się niewielka ilość płynu, która ma za zadanie amortyzować narządy znajdujące się w niej. Zwiększenie tej ilości powyżej fizjologicznej, czyli >150 ml, jest uważane za patologię. W zależności od ilości płynu wodobrzusze może być określane jako łagodne, umiarkowane lub zaawansowane.

Do gromadzenie płynu w jamie brzusznej może dochodzić z powodu jednego z czterech mechanizmów, takich jak:

• zbyt wysokie ciśnienie w naczyniach żylnych odprowadzających krew z narządów jamy brzusznej (tzw. nadciśnienie wrotne)
• zbyt mała ilość białek we krwi (np. gdy synteza białek jest upośledzona lub dochodzi do ich nadmiernej utraty)
• nadprodukcja płynu (np. przez komórki nowotworowe)
• upośledzony odpływ płynu przez naczynia limfatyczne

Najczęstsze przyczyny wodobrzusza to nadciśnienie wrotne w przebiegu marskości wątroby, choroby nowotworowe, niewydolność serca lub infekcje. Inne rzadsze przyczyny to np. zapalenie trzustki, niewydolność nerek, niedobór białka w przebiegu niedożywienia.

Marskość wątroby to stan, w którym miąższ wątroby ulega nieprawidłowej przebudowie ze znacznym włóknieniem, co prowadzi do zaburzeń czynności tego narządu. Objawy tej choroby pojawiają się wraz z postępującym upośledzeniem funkcji wątroby. Włóknienie tkanki wątrobowej powoduje również upośledzenie przepływu krwi w krążeniu wrotnym, co może przyczynić się do rozwoju wodobrzusza.

Pierwszym symptomem wodobrzusza jest stopniowe zwiększanie się obwodu brzucha wraz z dyskomfortem w jamie brzusznej, bólem i nudnościami. Wodobrzusze nie jest chorobą, lecz objawem, który może występować w wyniku różnych schorzeń, często towarzyszą mu inne objawy związane z chorobą podstawową.

W przypadku wodobrzusza związanego z marskością wątroby mogą wystąpić takie objawy, jak żółtaczka, swędzenie skóry i ginekomastia u mężczyzn. Często obserwuje się również obrzęki kończyn dolnych oraz objawy zaburzeń krzepnięcia.

W przypadku niewydolności serca obecne mogą być symptomy, takie jak duszność, obrzęki kończyn dolnych, zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego, konieczność nocnego oddawania moczu (nykturia). Chorzy z tej grupy często wcześniej mieli diagnozę chorób serca, takich jak choroba niedokrwienna, wady zastawkowe lub przebyli zawał serca.

Nowotwory mogą manifestować się różnymi objawami w zależności od lokalizacji zmian. W przypadku nowotworów przewodu pokarmowego mogą wystąpić bóle brzucha, nudności i/lub wymioty, zmiany w rytmie wypróżnień. Chorobie nowotworowej często towarzyszy utrata masy ciała lub zakrzepica w żyłach głębokich.

U kobiet wodobrzusze może być wczesnym objawem guza jajnika.

Jeśli obwód brzucha zwiększa się szybko, zauważa się opuchliznę nóg, odczuwa się coraz większe trudności z wysiłkiem fizycznym, ma się żółtaczkę, krwawi się długo po skaleczeniu lub doświadcza nawracających spontanicznych krwawień (np. z nosa, dziąseł), należy skonsultować się z lekarzem.

Osoby z diagnozowanym wodobrzuszem lub zidentyfikowanymi problemami z wątrobą powinny zwrócić uwagę na swoje objawy. Nagłe zwiększenie obwodu brzucha mimo przyjmowania leków, duszność, symptomy krwawienia z przewodu pokarmowego (wymioty podobne do fusów kawy lub zawierające świeżą krew, czarny stolec jak smoła, krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego), zmniejszona ilość oddawanego moczu oraz zaburzenia świadomości, takie jak nadmierna senność, zawsze wymagają natychmiastowego kontaktu z lekarzem.

Wskazane jest również skonsultowanie z lekarzem nieprawidłowych wyników badań laboratoryjnych przeprowadzanych w ramach ogólnej profilaktyki.

Objaw dużej ilości płynu w jamie brzusznej może być wykryty podczas badania fizykalnego pacjenta.

Trudno zauważyć łagodne wodobrzusze podczas badania palpacyjnego, częściej diagnozuje się je za pomocą badań obrazowych, takich jak ultrasonografia czy tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy.

Umierconea lub zaawansowane wodobrzusze może być zidentyfikowane w badaniu fizykalnym, a następnie potwierdzone za pomocą badań obrazowych. Badania obrazowe są również stosowane w celu zdiagnozowania przyczyny wodobrzusza oraz oceny stopnia zaawansowania marskości wątroby. Dotykanie pacjenta pozwala na wykrycie objawu chłobotania, a opukanie jamy brzusznej może ujawnić stłumienie spowodowane przez płyn. Pacjenci z wodobrzuszem i zaawansowaną chorobą wątroby często mają charakterystyczny wygląd "kasztanowego ludzika" - czyli duży brzuch i wychudzone kończyny.

Po zdiagnozowaniu wodobrzusza konieczne jest ustalenie jego przyczyny. Przeprowadza się w tym celu szereg testów krwi mających na celu ocenę funkcji wątroby i nerek. Często pobiera się próbki płynu z jamy brzusznej do analizy zawartości różnych komórek, glukozy, albuminy i białka. Dodatkowo wykonuje się badania obrazowe, takie jak ultrasonografia, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, echokardiografia, w zależności od podejrzewanej przyczyny wodobrzusza (np. choroby wątroby, choroby serca, nowotwór itp.).

Leczenie wodobrzusza koncentruje się na terapii przyczynowej i objawowej. W celu złagodzenia objawów wodobrzusza stosuje się leki moczopędne, zarówno w postaci doustnej, jak i dożylnej. W przypadku niskiego stężenia albumin konieczne może być ich uzupełnienie. Istotne jest regularne monitorowanie poziomu jonów oraz konieczność korekty wszelkich ewentualnych nieprawidłowości.

Choroby wątroby stanowią obszerny problem. W przypadku pacjentów z chorobami wątroby, poza leczeniem przyczynowym, konieczne jest także leczenie innych powiązanych nieprawidłowości, takich jak zaburzenia krzepnięcia krwi czy niskie stężenie albumin.

W przypadku choroby nowotworowej postępowanie terapeutyczne zależy od rodzaju, lokalizacji oraz zaawansowania guza.

W leczeniu niewydolności krążenia konieczne jest zarówno leczenie niewydolności serca, jak i terapia objawowa.

W przypadku zaawansowanego wodobrzusza, gdy występuje duszność i leki nie przynoszą efektów, istnieje możliwość wykonania leczniczego nakłucia jamy otrzewnej w celu usunięcia części płynu. Należy jednak pamiętać, że ta procedura ma swoje wskazania i przeciwwskazania.

Wodobrzusze jest symptomem, który wymaga natychmiastowej diagnozy, dlatego ważny jest kontakt z lekarzem.

Skuteczne leczenie wodobrzusza wymaga bliskiej współpracy między lekarzem a pacjentem. Terapia nie polega jedynie na łagodzeniu objawów wodobrzusza, ale także na leczeniu pierwotnej choroby, która jest jego przyczyną.

Oprócz regularnego przyjmowania leków zgodnie z zaleceniami lekarza, konieczne jest regularne badanie kontrolne oraz monitorowanie wyników badań biochemicznych. Ważne jest również regularne pomiar obwodu talii, kontrola masy ciała oraz monitorowanie bilansu płynów w organizmie. W przypadku pacjentów cierpiących na wodobrzusze konieczne jest ograniczenie spożycia płynów i soli kuchennej.

Wodobrzusze może być objawem wielu chorób, przy czym marskość wątroby jest najczęstszą przyczyną tego zjawiska. Jeśli po raz pierwszy pojawia się wodobrzusze, konieczne jest dokładne zbadanie historii choroby i wykonanie szczegółowych badań diagnostycznych w celu ustalenia przyczyny tego objawu.

Nakłucie jamy otrzewnej można podzielić na diagnostyczne i lecznicze, a powikłania tego zabiegu są rzadkie. Mogą obejmować krwiak, krwawienie do jamy otrzewnej, a także nakłucie jelita lub pęcherza moczowego. Istnieje również większe ryzyko zapalenia jamy otrzewnej w przypadku pozostawienia drenu.

Powikłania wodobrzusza mogą objawiać się dusznością spowodowaną uciskiem płynu na przeponę, a także przenoszeniem bakterii z jelita do płynu w jamie brzusznej, co może prowadzić do zapalenia otrzewnej.

Chorzy z wodobrzuszem powinni ograniczać spożycie soli kuchennej, ponieważ nadmiar sodu może prowadzić do zatrzymywania wody w organizmie. Diuretyki, czyli leki moczopędne, zwykle podaje się doustnie, co sprzyja lepszej tolerancji leczenia i mniejszej częstości działań niepożądanych.

W przypadku wodobrzusza nowotworowego kluczowe znaczenie ma rodzaj nowotworu, stan ogólny pacjenta oraz odpowiedź na leczenie. Wodobrzusze przy raku jajnika może być pierwszym objawem choroby i jego leczenie zależy od stopnia zaawansowania i stanu zdrowia pacjentki.

Napięty wodobrzusze, które nie reaguje na leczenie farmakologiczne, może wymagać przeprowadzenia paracentezy leczniczej.