Wodobrzusze, inaczej nazywane puchliną brzuszną, to gromadzenie płynu w jamie brzusznej.

W normalnych warunkach w jamie brzusznej znajduje się niewielka ilość płynu, która ma za zadanie zabezpieczyć organy w niej znajdujące się. Przekroczenie tej ilości powyżej 150 ml jest patologią. W zależności od ilości płynu, wodobrzusze może być łagodne, umiarkowane lub zaawansowane.

Do gromadzenia płynu w jamie brzusznej może dochodzić z różnych przyczyn, takich jak wysokie ciśnienie w naczyniach odprowadzających krew z narządów brzusznych, niedobór białek we krwi, nadprodukcja płynu lub upośledzony odpływ przez naczynia limfatyczne.

Największymi sprawcami wodobrzusza są nadciśnienie wrotne przy marskości wątroby, choroby nowotworowe, niewydolność serca i infekcje. Inne rzadsze przyczyny mogą obejmować zapalenie trzustki, niewydolność nerek lub niedobór białka związany z niedożywieniem.

Marskość wątroby jest stanem, w którym tkanka wątroby ulega nieprawidłowej przebudowie w wyniku przewlekłego procesu zapalnego, prowadząc do zaburzeń czynności tego narządu. Objawy marskości wątroby są zwykle związane z zaburzeniami czynności wątroby i nadciśnieniem wrotnym, mogąc prowadzić do powstania wodobrzusza.

Pierwszym sygnałem wodobrzusza jest stopniowe zwiększanie się obwodu brzucha z towarzyszącym dyskomfortem w jamie brzusznej, bólem i nudnościami. Wodobrzusze nie jest chorobą, ale objawem, który może wystąpić w wyniku wielu różnych schorzeń, dlatego często towarzyszą mu inne objawy związane z chorobami podstawowymi.

W przypadku wodobrzusza związanego z marskością wątroby mogą wystąpić m.in. żółtaczka, swędzenie skóry i ginekomastia (nadmierny rozwój gruczołów piersiowych) u mężczyzn. Często wraz z wodobrzuszem pojawiają się obrzęki kończyn dolnych oraz objawy zaburzonego krzepnięcia.

W przypadku niewydolności serca obecne są: duszność, obrzęki kończyn dolnych, ograniczona tolerancja wysiłku fizycznego, konieczność oddawania moczu w nocy (nykturia). U chorych z tej grupy często wcześniej diagnozowano choroby kardiologiczne, takie jak choroba niedokrwienna serca, wady zastawkowe lub zawał serca.

Choroby nowotworowe przejawiają się różnymi objawami w zależności od lokalizacji zmian. Na przykład w przypadku chorób przewodu pokarmowego mogą wystąpić bóle brzucha, nudności i/lub wymioty, a także zmiana rytmu wypróżnień. U kobiet często towarzyszy im postępująca utrata masy ciała lub zakrzepica w żyłach głębokich.

U kobiet wodobrzusze może być jednym z pierwszych objawów guza jajnika.

Należy skonsultować się z lekarzem jeśli obwód brzucha szybko się zwiększa, pojawią się obrzęki kończyn dolnych, zauważysz spadek tolerancji wysiłku fizycznego, żółtaczka, długotrwałe krwawienie po skaleczeniu lub nawracające samoistne krwawienia.

Osoby z diagnozą wodobrzusza lub patologią wątroby powinny zwrócić uwagę na pojawiające się objawy. Nagły wzrost obwodu brzucha pomimo leczenia, duszność, objawy krwawienia z przewodu pokarmowego (np. wymioty przypominające fusy kawy lub zawierające świeżą krew, czarny stolec, krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego), zmniejszone oddawanie moczu oraz zaburzenia świadomości, takie jak nadmierna senność, zawsze wymagają pilnego kontaktu z lekarzem.

Wskazane jest również skonsultowanie z lekarzem wyników nieprawidłowych badań laboratoryjnych wykonanych w ramach profilaktyki.

Obecność wodobrzusza można zauważyć podczas badania fizykalnego jamy brzusznej. Wodobrzusze łagodne najczęściej wymaga badania obrazowego, takiego jak ultrasonografia (USG) lub tomografia komputerowa. Natomiast w przypadku umiarkowanego lub zaawansowanego wodobrzusza objaw może być stwierdzony podczas badania fizykalnego, a następnie potwierdzony za pomocą badań obrazowych. Po zdiagnozowaniu wodobrzusza konieczne jest przeprowadzenie szeregu badań, takich jak badania krwi oraz pobranie próbek płynu z jamy otrzewnej do analizy.

Leczenie wodobrzusza skupia się na terapii choroby podstawowej oraz objawowej. W celu złagodzenia objawów wodobrzusza stosuje się leki moczopędne, które można podawać doustnie lub dożylnie. W przypadku niskiego stężenia albumin może być konieczne ich uzupełnienie. Istotne jest także monitorowanie stężeń jonów oraz korekta ewentualnych nieprawidłowości.

Choroby wątroby stanowią obszerny problem. Poza leczeniem specyficznym, konieczne jest także zadbanie o inne zaburzenia wynikające z zaburzonej funkcji tego narządu, jak na przykład zaburzenia krzepnięcia krwi czy niskie stężenie albumin.

W przypadku chorób nowotworowych terapia zależy od rodzaju i lokalizacji nowotworu oraz zaawansowania choroby.

W leczeniu niewydolności krążenia konieczne jest zarówno leczenie niewydolności serca, jak i leczenie objawowe.

Jeśli podczas zaawansowanego wodobrzusza wystąpi duszność i nie będzie efektu stosowanych leków, może być konieczne lecznicze nakłucie jamy brzusznej w celu usunięcia części płynu z otrzewnej. Należy jednak pamiętać, że procedura ta wymaga odpowiednich wskazań oraz uwzględnienia ewentualnych przeciwwskazań.

Objawem wymagającym pilnej diagnostyki jest wodobrzusze, dlatego należy skonsultować się z lekarzem.

Skuteczne leczenie wodobrzusza wymaga ścisłej współpracy pomiędzy lekarzem a pacjentem. Oprócz terapii objawowej konieczne jest leczenie przyczynowe, czyli choroby podstawowej, która spowodowała rozwój wodobrzusza.

Ważne jest systematyczne przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza, regularne kontrole medyczne oraz monitorowanie wyników badań biochemicznych. Ponadto istotne jest częste mierzenie obwodu brzucha, kontrola masy ciała oraz utrzymanie odpowiedniego bilansu płynów w organizmie. W przypadku pacjenta z wodobrzuszem konieczne jest ograniczenie spożycia płynów oraz soli kuchennej.

Wodobrzusze jest objawem występującym w przebiegu wielu chorób, ale marskość wątroby jest jego najczęstszą przyczyną. W przypadku pierwszego epizodu wodobrzusza konieczne jest zebranie dokładnego wywiadu chorobowego oraz przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki w celu wykrycia przyczyny tego objawu.

Nakłucie jamy otrzewnej można podzielić na diagnostyczne (ma na celu ustalenie rozpoznania, czyli przyczyny wodobrzusza) i lecznicze. Nakłucie wykonuje się cienką igłą, w przypadku dłużej trwającego drenażu pozostawia się w jamie brzusznej cienki plastikowy dren. Powikłania nakłucia występują rzadko i obejmują krwiak lub krwawienie do jamy otrzewnej, nakłucie jelita lub pęcherza moczowego. W przypadku pozostawienia drenu istnieje większe ryzyko zapalenia jamy otrzewnej.

Powikłania wodobrzusza obejmują:- duszność, wynikająca z ucisku na przeponę przez dużą ilość płynu w jamie brzusznej- przemieszczenie bakterii z jelita do płynu w jamie brzusznej, co powoduje bakteryjne zapalenie otrzewnej.

Z wodobrzuszem często współistnieją obrzęki kończyn dolnych i płyn w jamie opłucnej.

Bardzo często w przebiegu wodobrzusza obserwuje się zmniejszenie zawartości sodu w osoczu; stan ten wynika z nadmiaru wody, a nie z niedoboru sodu. Paradoksalnie zwiększając ilość sodu w diecie, doprowadza się do zatrzymywania wody w organizmie, co jest niepożądane w przypadku wodobrzusza. W niektórych sytuacjach klinicznych konieczne staje się ograniczanie spożywania płynów oraz zmniejszenie ilości soli (źródła sodu) w diecie.

Diuretyki mają za zadanie zwiększenie wydalania wody z organizmu, co jest pożądane w leczeniu wodobrzusza. Preferuje się ich podawanie doustnie, ponieważ wiąże się ona z lepszą tolerancją leczenia i zmniejszeniem częstości występowania działań niepożądanych, jakimi są zbyt duże wahania w objętości płynów w organizmie, obniżenie ciśnienia tętniczego czy zaburzenia mineralne. Decyzja o drodze podania leku zależy między innymi od stanu klinicznego pacjenta.

Nowotworowe pochodzenie wodobrzusza często wiąże się z zaawansowaną chorobą. Na dalsze postępowanie lecznicze oraz czas przeżycia wpływają m.in. rodzaj nowotworu, typ histologiczny, co przekłada się na rodzaj dalszego leczenia, ale także na odpowiedź na leczenie. Ważne są także obecność (lub brak) innych przerzutów oraz ogólny stan pacjenta. Schematy leczenia są zależne od rodzaju guza pierwotnego. Stąd trudno podać uniwersalnie czas przeżycia w przypadku wystąpienia wodobrzusza nowotworowego.

Wodobrzusze w przebiegu raka jajnika może być pierwszym objawem choroby bądź może wystąpić u kobiety z wcześniej stwierdzanym guzem. Jak w każdym wodobrzuszu nowotworowym, taki objaw świadczy o zaawansowaniu choroby. I podobnie postępowanie i rokowanie zależą od typu histologicznego raka jajnika, stopnia zajęcia jamy otrzewnej oraz ogólnego stanu zdrowia pacjentki. Szczegółowe informacje odnośnie do raka jajnika przedstawiono w odpowiednim materiale.

W przypadku napiętego wodobrzusza niereagującego na leczenie farmakologiczne możliwa jest paracenteza lecznicza.