Wrzody żołądka i dwunastnicy to regularne występowanie trawiennych owrzodzeń w tych częściach przewodu pokarmowego. Wrzód trawienny to defekt błony śluzowej, towarzyszący mu stan zapalny i martwica tkanek. Najczęściej wrzody pojawiają się w opuszkowej części dwunastnicy i żołądku, sporadycznie także w dolnej części przełyku i pętli dwunastnicy.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy jest efektem zaburzenia równowagi między czynnikami drażniącymi (kwas solny, pepsyna) a czynnikami ochronnymi (okrwiona odpowiednio i pokryta śluzem błona śluzowa).

Najczęstszą przyczyną wrzodów żołądka i dwunastnicy jest infekcja bakterią Helicobacter pylori, która potrafi przetrwać w kwaśnych warunkach żołądka. Bakteria ta odpowiada za większość wrzodów dwunastnicy i około 70% wrzodów żołądka.

Helicobacter pylori wydziela toksyny, które uszkadzają komórki błony śluzowej i powodują jej stan zapalny. To z kolei prowadzi do większej produkcji hormonu gastryny, co zwiększa wydzielanie kwasu solnego w żołądku i powoduje powstawanie wrzodów żołądka i dwunastnicy. Bakteria ta jest obecna u większości pacjentów z wrzodami dwunastnicy i u 70% pacjentów z wrzodami żołądka.

Infekcja Helicobacter pylori występuje głównie drogą pokarmową. Chociaż częstość zakażeń w populacji dorosłych jest wysoka (około 67%), to nie u wszystkich zakażonych dochodzi do rozwoju wrzodów żołądka lub dwunastnicy.

Poza bakterią Helicobacter pylori oraz stosowaniem leków przeciwzapalnych niesteroidowych w procesie powstawania owrzodzeń żołądka i dwunastnicy istotną rolę odgrywają uwarunkowania genetyczne oraz palenie papierosów. Osoby posiadające grupę krwi 0 są narażone na zwiększone ryzyko wystąpienia wrzodów. Inne czynniki, takie jak stres, spożywanie alkoholu czy ostre przyprawy, nie przyczyniają się bezpośrednio do powstania owrzodzeń, ale mogą wywoływać objawy dyspeptyczne.

Osoby palące tytoń są bardziej podatne na rozwój wrzodów żołądka i dwunastnicy, a także mają większe problemy z gojeniem się tych ran. Substancje zawarte w dymie tytoniowym oraz bakteria wspólnie przyczyniają się do powstawania wrzodów.

Nadmierny stres oraz niezdrowy styl życia są czynnikami sprzyjającymi rozwojowi choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, które są jednymi z najczęstszych schorzeń przewodu pokarmowego. Dane statystyczne wskazują na to, że około 5-10% dorosłych osób cierpi na te dolegliwości. W ostatnim czasie obserwuje się jednak spadek częstości występowania wrzodów żołądka i dwunastnicy.

Wielu pacjentów nie odczuwa żadnych objawów. Główne symptomy wrzodów żołądka i dwunastnicy to ból piekącego charakteru oraz nieprzyjemne dolegliwości w górnej części brzucha, które pojawiają się na czczo (znane jako bóle głodowe, często rano lub w nocy) lub 1-3 godziny po posiłkach, ustępujące po spożyciu pokarmu lub przyjęciu leków obniżających kwasowość żołądka.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy może również powodować uczucie pełności lub rozpierania po jedzeniu, a czasem nawet nudności i wymioty. Ból w górnej części brzucha nie jest specyficzny dla wrzodu trawiennego - w połowie przypadków ma on inne podłoże. Czasami mogą również pojawić się nudności i wymioty.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy to poważna choroba, która może prowadzić do niebezpiecznych powikłań i wymaga konsultacji lekarskiej. W przypadku wystąpienia przewlekłych bólów brzucha warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym w celu podstawowej diagnostyki w tym zakresie.

U osób cierpiących na wrzody żołądka lub dwunastnicy mogą czasem pojawić się powikłania (u niektórych pacjentów mogą być one pierwszymi objawami choroby).

Najważniejszym testem służącym do diagnozy choroby wrzodowej (wrzodów żołądka lub wrzodów dwunastnicy) jest badanie endoskopowe, które pozwala potwierdzić chorobę, wykryć obecność Helicobacter pylori i pobrać wycinki do dalszej analizy mikroskopowej. Istnieją także testy nieinwazyjne do wykrywania tej bakterii, które pozwalają uniknąć endoskopii.

Ważne jest, że te testy wykrywają jedynie zakażenie bakterią, a nie same wrzody. Organizacja Zdrowia uznała Helicobacter pylori za czynnik rakotwórczy, który ma udowodniony wpływ na rozwój raka żołądka i chłoniaka żołądka.

Zalecenia ogólne obejmują regularne spożywanie posiłków z wyłączeniem potraw, które nasilają lub wywołują dolegliwości, zaprzestanie palenia tytoniu oraz unikanie przyjmowania niektórych leków. Należy także ograniczyć spożycie kawy i mocnych alkoholi.

Główną metodą leczenia choroby wrzodowej u osób zakażonych jest usunięcie zakażenia bakterią poprzez zastosowanie antybiotyków i leków zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego. Schemat leczenia ustala lekarz.

Skuteczność eradykacji zależy od wielu czynników, m.in. od dyscypliny pacjentów w zakresie stosowanego leczenia.

W razie występowania objawów wrzodów żołądka lub dwunastnicy ulgę mogą przynieść dostępne bez recepty leki zobojętniające sok żołądkowy zawierające różne kombinacje związków lub blokery receptorów histaminowych.

Większą skuteczność wykazują inhibitory pompy protonowej, które hamują wytwarzanie kwasu solnego przez pompę protonową znajdującą się w komórkach okładzinowych błony śluzowej żołądka. Należy pamiętać, że leki te należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza.

Leczenie chirurgiczne obecnie stosuje się głównie w przypadku powikłań wrzodów żołądka i dwunastnicy.

Choroba żołądka i dwunastnicy może prowadzić do groźnych powikłań, nawet zagrażających życiu. Wrzód może wywołać potencjalnie śmiertelne krwotoki lub przewlekłe krwawienia prowadzące do niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza. Bliznowacenie okolicy połączenia żołądkowo-dwunastniczego może spowodować mechaniczną niedrożność, uniemożliwiającą przemieszczanie się pokarmu. Perforacja ściany żołądka lub dwunastnicy przez wrzód to rzadkie, ale poważne powikłanie, wymagające pilnej interwencji chirurgicznej.

Spójność w przyjmowaniu leków jest istotna. Zaleca się zaprzestanie palenia tytoniu.

Choroba wrzodowa nie wymaga specjalnej diety, jednak zaleca się unikanie pokarmów, które mogą wywoływać objawy (por. Dieta w chorobie wrzodowej, Przykładowy jadłospis w chorobie wrzodowej żołądka).

Stosowanie NLPZ należy ograniczyć do minimum i unikać jednoczesnego przyjmowania różnych preparatów z tej grupy.

W przypadku alarmujących objawów (jak wymioty krwią lub fusowata treść, smoliste stolce, utrata masy ciała, niedokrwistość), należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem lub udać się na oddział ratunkowy.

Potrzebna może być kontrolna gastroskopia po 6-8 tygodniach od zakończenia leczenia.