Wyrostek robaczkowy to fragment przewodu pokarmowego, który jest ślepym uchyłkiem kątnicy. Jego długość może się różnić u różnych osób, oscylując między 5 a 20 cm, a jego położenie jest bardzo zróżnicowane. Choć zawsze odchodzi on od kątnicy, może się znajdować na różnych wysokościach, zwisać w dół do miednicy mniejszej, chować między jelitami, być ukryty za kątnicą lub kierować się w stronę wątroby. Rola wyrostka robaczkowego w organizmie człowieka nie jest do końca jasna. W jego wnętrzu znajduje się duża ilość tkanki chłonnej, co sprawia, że bywa nazywany "migdałkiem brzusznym". Obecność tej tkanki sugeruje udział wyrostka w funkcjonowaniu systemu odpornościowego, choć dokładna rola nie jest jeszcze ostatecznie określona.

Przyczyny zapalenia wyrostka robaczkowego mogą być różne. Wyrostek robaczkowy, będący strukturą podobną do cienkiej rurki, może ulec zatkaniu, najczęściej przez kamienie kałowe lub obrzęk tkanki chłonnej. Zatkane światło wyrostka robaczkowego prowadzi do zapalenia, które może być również spowodowane niedokrwieniem lub martwicą ściany wyrostka. Rzadziej przyczyną zapalenia mogą być zmiany guzowate lub pasożyty przewodu pokarmowego zatykające światło wyrostka. Niezależnie od przyczyny, objawy i postępowanie przy zapaleniu wyrostka robaczkowego są podobne.

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego występuje relatywnie często, zgodnie z szacunkami u 10 na 100 000 osób rocznie. Co istotne, może pojawić się u każdego i w każdej sytuacji. Diagnozuje się je zarówno u małych dzieci, jak i u osób starszych, choć najczęściej dotyka dzieci w wieku 6-10 lat. Średnia wieku wszystkich chorych operowanych z powodu zapalenia wyrostka robaczkowego wynosi 22 lata. Objawy zapalenia mogą pojawić się w pracy, podczas podróży samolotem, na wakacjach, podczas pobytu w szpitalu lub w sanatorium. Zdarza się również, że zapalenie wyrostka robaczkowego rozwija się u osób, które przeszły wcześniej operację usunięcia wyrostka, ale podczas pierwszej operacji pozostawiono w jamie brzusznej zbyt długi kikut wyrostka. Zazwyczaj długość takiego kikuta wynosi mniej niż 1 cm, jeśli jednak z jakiegoś powodu pozostawiono dłuższy odcinek tkanki, to po pewnym czasie zapalenie może powtórzyć się. Mówi się wówczas o zapaleniu kikuta wyrostka robaczkowego.

Objawy nagłego zapalenia wyrostka robaczkowego mogą być bardzo zróżnicowane ze względu na różnice w jego lokalizacji w jamie brzusznej oraz na reakcje obronne organizmu. Najczęstszym pierwszym objawem jest ogólny ból brzucha, nazywany bólem "trzewnym", charakteryzujący się rozlanym, nieprecyzyjnym bólem brzucha. W miarę upływu czasu ból przenosi się do okolic prawego dołu biodrowego, towarzyszą mu utrata apetytu, nudności, wymioty i gorączka. Bez interwencji medycznej zapalenie może rozprzestrzenić się na całą jamę brzuszną, prowadząc do zaostrzenia stanu chorego. Jeśli zapalenie wyrostka perforuje, pojawia się intensywny ból brzucha, który stopniowo przechodzi w trudny do zniesienia ból jamy brzusznej. Objawy mogą być bardzo zróżnicowane, co powoduje, że chirurdzy zawsze biorą pod uwagę możliwość tego zapalenia przy każdym bólu brzucha.

Różnorodność objawów ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego jest tak duża, że lekarze traktują je bardzo poważnie nawet w przypadku, gdy początkowo wydają się być związane z inną chorobą. Zapalenie wyrostka może łatwo naśladować inne schorzenia brzucha.

Jeśli doświadczasz intensywnego i nieustępującego bólu brzucha, koniecznie skonsultuj się z lekarzem. Identyfikacja ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego może być trudna nawet dla doświadczonego chirurga, dlatego sam pacjent nie jest w stanie samodzielnie określić diagnozy. Dlatego też, pojawienie się jakichkolwiek niepokojących objawów, zwłaszcza intensywnego i uporczywego bólu brzucha, zawsze wymaga natychmiastowej konsultacji lekarskiej.

Pomimo postępu w badaniach obrazowych i laboratoryjnych, ostre zapalenie wyrostka robaczkowego nadal pozostaje jednym z najtrudniejszych do zdiagnozowania schorzeń. Rozpoznanie jest dość łatwe jedynie w najbardziej klasycznych przypadkach. Bez względu na objawy, lekarze postępują zgodnie z pewnym schematem. Po pierwsze, zbierają dokładny wywiad dotyczący początku choroby, kolejności objawów, innych schorzeń i operacji, jakie mogły być przeprowadzone. Następnie przystępują do badania jamy brzusznej, co jest często nieprzyjemne dla pacjenta, ale niezbędne. Lekarz musi dokładnie zbadać umiejscowienie bólu, natężenie i inne objawy bólowe poprzez wielokrotne uciskanie brzucha, w tym w miejscach najbardziej bolesnych. U niektórych pacjentów chirurg może już na tym etapie podejrzewać ostre zapalenie wyrostka robaczkowego i zdecydować o konieczności operacji.

Przed przystąpieniem do operacji konieczne jest przeprowadzenie podstawowych badań krwi, które mogą potwierdzić rozpoznanie, jak na przykład zwiększona liczba leukocytów i stężenie białka ostrej fazy. Jeżeli diagnoza nadal pozostaje niejasna, konieczne staje się wykonanie dodatkowych badań obrazowych, takich jak USG jamy brzusznej i miednicy oraz RTG brzucha w pozycji stojącej. U kobiet w wieku rozrodczym polecane jest również pełne badanie ginekologiczne. Tomografia komputerowa jest wykonywana w przypadkach trudnych, gdy inne badania nie przynoszą jednoznacznych wyników.

Mimo wykorzystania różnych technik diagnostycznych, niektórym pacjentom nadal nie udaje się ustalić jednoznacznego rozpoznania. W takich sytuacjach, chociaż chirurg nie ma pewności co do diagnozy, może zdecydować o przeprowadzeniu operacji, aby zarówno potwierdzić diagnozę, jak i zapewnić odpowiednie leczenie. Operacja ma na celu ułatwienie ustalenia diagnozy oraz leczenie pacjenta.

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego jest poddawane interwencji chirurgicznej. Procedura ta polega na wycięciu zmienionego, zapalonego wyrostka robaczkowego oraz ewentualnym usunięciu skutków rozwoju procesu zapalnego w jamie brzusznej. Jednak w ostatnim czasie pojawiły się pewne odstępstwa od tej tradycyjnej zasady leczenia zapalenia wyrostka robaczkowego. W przypadku organizmów chorych, u których od jakiegoś czasu rozwija się zapalenie wyrostka, mogą wystąpić reakcje obronne organizmu, które znacznie ograniczają obszar zapalenia. Inne tkanki otaczają wówczas obszar zmieniony zapaleniem, tworząc naciek zapalny wokół wyrostka. W rezultacie zapalenie otrzewnej zostaje ograniczone do niewielkiego obszaru i nie rozprzestrzenia się jako szerokie zapalenie otrzewnej. W obrębie guza zapalnego może gromadzić się ropa, co prowadzi do powstania ropnia okołowyrostkowego. U pacjentów z naciekiem okołowyrostkowym lub ropniem okołowyrostkowym operacja może nie być konieczna. Można wówczas zdecydować się na terapię antybiotykową, drenaż przezskórny w przypadku ropnia okołowyrostkowego lub jedynie obserwację, ponieważ stan zapalny jest kontrolowany, a próba chirurgicznego usunięcia nacieku zapalnego może być obarczona nadmiernym ryzykiem powikłań. Dotychczasowe badania porównawcze obu strategii nie przyniosły jednoznacznych wyników co do tego, która metoda postępowania jest bardziej skuteczna, dlatego oba podejścia uważane są za dopuszczalne w praktyce.

Standardowym leczeniem ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego pozostaje operacja. Obecnie można ją przeprowadzić albo metodą tradycyjną z otwarciem jamy brzusznej (laparotomia), albo za pomocą laparoskopu. Obie metody są dopuszczalne, ponieważ brak dotychczasowych dowodów na to, że jedna z nich jest istotnie lepsza od drugiej. Obie procedury wykonywane są w znieczuleniu ogólnym, chociaż teoretycznie możliwe jest wycięcie wyrostka robaczkowego w znieczuleniu miejscowym. Jednak jest to bardzo nieprzyjemna procedura dla pacjenta i stresująca dla chirurga, dlatego obecnie nie jest praktykowana. Podczas zabiegu metodą klasyczną chirurg ma do dyspozycji różne cięcia w jamie brzusznej. Najczęściej stosowane jest cięcie ukośne powyżej prawej pachwiny, ale możliwe są także cięcia poprzeczne lub podłużne, a nawet cięcia w linii środkowej w okolicy pępka. W operacji laparoskopowej stosuje się natomiast różne techniki z różnym ułożeniem narzędzi i różną ich liczbą, co skutkuje tym, że po operacji pacjenci mogą mieć jedną, dwie, trzy lub cztery niewielkie blizny w różnych miejscach brzucha.

Bez względu na wybraną przez chirurga metodę operacji, jej celem pozostaje niezmienny. Po pierwsze, należy potwierdzić diagnozę ostrym zapaleniem wyrostka robaczkowego. Należy pamiętać, że zapalenie to może naśladować inne schorzenia, dlatego konieczne jest upewnienie się, że to wyrostek robaczkowy, a nie inny narząd, odpowiada za objawy brzuszne. Po drugie, wyrostek robaczkowy powinno się wyciąć w całości, a jeśli w jamie brzusznej znajduje się zakażony płyn, konieczne jest dokładne oczyszczenie jamy brzusznej. Decyzja o pozostawieniu drenu czy jego usunięciu jest kwestią dyskusyjną. Przyjmuje się, że decyzję należy pozostawić chirurgowi, który podejmie ją na podstawie obrazu z jamy brzusznej.

W niektórych przypadkach wycięcie wyrostka nie jest tak prostą procedurą, jak wynika to z powyższego opisu. Naciek zapalny może być bardzo rozległy, obejmować inne narządy, wokół wyrostka może tworzyć się duży guz zapalny, który obejmuje część jelita i czasami uniemożliwia zlokalizowanie wyrostka. Bardzo trudne sytuacje mogą wystąpić u pacjentów cierpiących na chorobę Leśniowskiego i Crohna. W takich przypadkach zmiany zapalne mogą powstawać w różnych miejscach jelita, często w okolicach wyrostka robaczkowego. Dlatego u niektórych pacjentów oprócz wycięcia wyrostka może być konieczne usunięcie fragmentu jelita grubego lub cienkiego, a nawet wykonanie stomii w skrajnych przypadkach.

Po zakończeniu skutecznego leczenia zapalenia wyrostka robaczkowego nie trzeba przestrzegać żadnych szczególnych zaleceń medycznych. Warto jednak pamiętać o tym i informować lekarza, jeśli pojawi się ból brzucha.

Przebycie ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego może przydarzyć się każdemu w dowolnym momencie. Nie ma sposobu na uniknięcie tej choroby lub zmniejszenie ryzyka jej wystąpienia. Konieczne jest szybkie zgłoszenie się do lekarza w przypadku silnego bólu brzucha.