Wyrostek robaczkowy to długi, wąski twór odchodzący od kątnicy, który zazwyczaj znajduje się nad prawym talerzem biodrowym. Jest szczątkowym odpowiednikiem jelita ślepego u zwierząt przeżuwaczy. U ludzi składa się głównie z tkanki limfatycznej. Jego funkcja nie jest znana, a usunięcie go nie powoduje żadnych niekorzystnych objawów.

W około 80% przypadków zapalenia wyrostka robaczkowego nie udaje się ustalić przyczyny. Istnieje kilka teorii, np. infekcja wirusowa prowadząca do obrzęku tkanki wyrostka. Ograniczenie przepływu śluzu i zwiększone ciśnienie wewnątrz wyrostka może prowadzić do stanu zapalnego, uszkadzając naczynia krwionośne. Przez to dochodzi do perforacji i wylewu ropnej zawartości do jamy brzusznej.

W około 10% przypadków zapalenie wyrostka robaczkowego jest spowodowane zatkaniem ujścia twardym fragmentem stolca. Natomiast w około 6-11% przypadków wyrostki usuwane są w wyniku obecności owsików, które mogą przyczyniać się do zapalenia wyrostka robaczkowego.

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego jest poważną chorobą. Przed erą chirurgii i antybiotyków większość chorych na nią umierała. Obecnie dzięki leczeniu operacyjnemu praktycznie u wszystkich można zakończyć zapalenie wyrostka robaczkowego.

Zapalenie wyrostka robaczkowego to dość powszechne schorzenie, z którym zmaga się około 7-10% populacji. Może ono wystąpić w każdym wieku, ale najczęściej diagnozuje się je u osób pomiędzy drugą a trzecią dekadą życia. Noworodki, niemowlęta oraz osoby starsze rzadko cierpią na tę dolegliwość.

Wiodącym symptomem zapalenia wyrostka jest ból brzucha, który zaczyna się w okolicy pępka i przenosi nad prawy talerz biodrowy, stając się ostrym. Dziecko traci apetyt i nie chce jeść. Ból brzucha może być towarzyszony przez wymioty, najczęściej na początku są one pokarmowe. Mogą pojawić się również wymioty zielone. W przypadku wysokiej gorączki na początku choroby należy rozważyć inne przyczyny. Podczas badania u lekarza stwierdza się podwyższoną temperaturę ciała, odwodnienie i przyspieszone bicie serca. Istnieje również tkliwość i wzmożone napięcie mięśni w podbrzuszu po stronie prawej.

Bardzo ważne jest szybkie rozpoznanie zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci, szczególnie u młodszych pacjentów, aby uniknąć powikłań.

Jeśli pojawia się ból brzucha, szczególnie jeśli jest tępy i zaczyna się w okolicach pępka, stopniowo przenosząc się nad prawy talerz biodrowy, gdzie staje się ostry i zlokalizowany, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Jeśli dolegliwości nasilają się podczas ruchu, dziecko unika poruszania się i chroni swoją prawą stronę podczas chodzenia, istnieje duże prawdopodobieństwo, że są one wynikiem zapalenia wyrostka robaczkowego.

Nie należy podawać dziecku leków bez konsultacji z lekarzem. Wiadomo, że stosowanie antybiotyków może zaciemnić obraz choroby i utrudnić jej diagnozę. Podawanie dziecku leków przeciwbólowych przed wizytą u lekarza również nie jest zalecane. Przed badaniem lekarz nie powinien podawać dziecku żadnego jedzenia, ponieważ jeśli zdecyduje, że konieczna jest operacja, dziecko powinno być na czczo.

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego może być diagnozowane na podstawie objawów klinicznych, a decydujące jest badanie lekarskie. Często stosuje się aktywną obserwację w warunkach szpitalnych, aby ustalić rozpoznanie. Badania laboratoryjne i obrazowe mogą pomóc w diagnozie, ale nie są decydujące. Tomografia komputerowa ma dużą skuteczność w rozpoznawaniu zapalenia wyrostka.

Usunięcie zdrowego wyrostka może być konieczne w niektórych przypadkach, aby uniknąć powikłań.

Zaleceniem pierwszego leczenia ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego jest usuwanie wyrostka chirurgicznie. Można to zrobić przy użyciu znieczulenia ogólnego, poprzez nacięcie w dolnej części brzucha po prawej stronie lub za pomocą metody laparoskopowej. W zależności od ciężkości stanu zapalnego zazwyczaj podaje się antybiotyki - czasami wystarczy jedna dawka, a czasami trzeba stosować antybiotyki przez kilka dni lub dłużej. Badania przeprowadzone na dorosłych pacjentach sugerują, że możliwe jest leczenie zapalenia wyrostka konserwatywnie, za pomocą antybiotyków o szerokim spektrum. Jednak nie jest to skuteczne u wszystkich pacjentów - około 25% chorych nadal będzie musiało poddać się operacji usunięcia wyrostka.

Leczenie zachowawcze stosuje się teraz rzadko, głównie w wyjątkowych sytuacjach, na przykład gdy proces zapalny został ograniczony, występują przeciwwskazania do znieczulenia ogólnego lub antybiotyki zostały podane przed ustaleniem diagnozy.

Rokowanie w przypadku ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego jest obecnie bardzo korzystne. Operacja prowadzi do pełnego wyleczenia. Śmiertelność wynosi 0,1-1% i dotyczy głównie noworodków oraz osób starszych lub obciążonych poważnymi chorobami.

Powikłania pooperacyjne występują w 10-15% przypadków. Ze względu na ropny charakter procesu zapalnego, często dochodzi do infekcji rany operacyjnej (od 10% do nawet 25% w przypadku perforacji wyrostka). Konieczne jest usunięcie treści ropnej z rany, a czasami wydłużenie antybiotykoterapii może być wskazane. Ropa usunięta z jamy brzusznej może się gromadzić tworząc ropień na nowo. Największe nasilenie objawów występuje zazwyczaj około 10 dni po operacji. W takim przypadku konieczne może być leczenie antybiotykami lub powtórny zabieg operacyjny. Podobnie jak po każdej operacji i przypadku zapalenia w jamie brzusznej, mogą tworzyć się zrosty w otrzewnej.

Chirurg ustala termin wizyty kontrolnej. Zazwyczaj wizyta kontrolna obejmuje ocenę ogólnego stanu zdrowia oraz badanie fizykalne. Jeśli użyto szwów nierozpuszczalnych, zostaną one usunięte. Należy pamiętać o zbadaniu wyniku histopatologicznego usuniętego wyrostka.

Po wypisaniu ze szpitala należy regularnie obserwować ranę w poszukiwaniu objawów infekcji. Objawy te najczęściej pojawiają się 3.-7. dnia po operacji, czyli zazwyczaj już po opuszczeniu szpitala. W przypadku zauważenia zaczerwienienia, obrzęku, bólu w okolicy rany operacyjnej oraz wypływu ropy należy natychmiast skonsultować się z lekarzem w celu odpowiedniego leczenia miejscowego i ewentualnej antybiotykoterapii.

W przypadku wystąpienia u pacjenta kilka dni po operacji usunięcia wyrostka robaczkowego wysokiej gorączki, bólu brzucha, wymiotów i biegunki, należy natychmiast skontaktować się ponownie z chirurgiem, ponieważ przyczyną tych objawów może być rozwój ropnia w jamie brzusznej.

Zrosty mogą powodować niewielkie dolegliwości bólowe u 1-2% pacjentów po operacyjnym leczeniu zapalenia wyrostka robaczkowego. Rzadziej prowadzą one do niedrożności jelit. Silne, napadowe bóle brzucha, wzdęcia brzucha, zatrzymanie stolca i gazów oraz wymioty, zwłaszcza zieloną treścią, wymagają pilnego kontaktu z chirurgiem w celu oceny niedrożności jelit. Lekarz powinien być poinformowany o historii operacji usunięcia wyrostka. W przypadku potwierdzenia niedrożności, często niezbędne jest leczenie operacyjne. Niedrożność jelit może pojawić się od kilku dni do wielu lat po operacji usunięcia wyrostka robaczkowego.

Po operacji usunięcia wyrostka robaczkowego zaleca się unikanie intensywnej aktywności fizycznej (w tym sportów kontaktowych, zajęć WF) przez 4-6 tygodni. Powrót do zajęć szkolnych jest możliwy, gdy pacjent może poruszać się i siedzieć przez kilka godzin bez bólu. Pływanie można rozpocząć po wyleczeniu się ran operacyjnych.

Należy unikać zarażenia owsicą poprzez regularne mycie rąk oraz leczyć chorobę w przypadku zachorowania, a także zapobiegać zaparciom. Dzięki temu można zapobiec aż do 20% przypadków zachorowań. Niestety, nie ma skutecznych metod zapobiegania pozostałym 80% zachorowań, których geneza jest nieznana.