Zaburzenia afektywne to ogólne określenie obejmujące wielorakie zaburzenia psychiczne, w których głównym objawem są zaburzenia nastroju, takie jak intensywnie obniżony nastrój („depresja”) lub podwyższony („mania/hipomania”). Towarzyszą im różnorodne inne symptomy (np. problemy z aktywnością, myśleniem, zachowaniem, rytmami biologicznymi), które w odpowiednim kontekście tworzą obraz choroby afektywnej.

Do tego rodzaju zaburzeń zaliczane są między innymi epizody depresji, choroba afektywna jednobiegunowa (ChAJ), choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) oraz trudne w leczeniu zaburzenia nastroju, takie jak dystymia lub cyklotymia.

Choroba afektywna jednobiegunowa bywa określana jako depresja nawracająca. Diagnoza stawiana jest po przynajmniej dwóch epizodach depresyjnych (przy pierwszym epizodzie nie jest jeszcze możliwe stwierdzenie choroby afektywnej jednobiegunowej). Charakteryzuje się ona występowaniem jedynie epizodów depresyjnych, z przerwami na okresy remisji, kiedy objawy choroby ustępują lub stają się łagodne.

Choroba afektywna dwubiegunowa jest nazywana również zaburzeniem dwubiegunowym. W jej przebiegu mogą pojawić się różne rodzaje epizodów: depresyjne, maniakalne/hipomaniakalne oraz mieszane (obejmujące symptomy zarówno depresyjne, jak i maniakalne/hipomaniakalne). Diagnoza stawiana jest po przynajmniej dwóch epizodach chorobowych (w tym co najmniej jednym epizodzie maniakalnym/hipomaniakalnym lub mieszanych) lub jednym epizodzie, ale o charakterze manii lub hipomanii.

Możliwe czynniki wpływające na rozwój choroby przedstawione są na podstawie modelu biopsychospołecznego (czynniki biologiczne, psychologiczne, społeczne, środowiskowe), który został opisany w artykułach dotyczących depresji i choroby afektywnej dwubiegunowej. Etiologia i przebieg choroby najczęściej związane są z interakcją kilku czynników z wymienionych kategorii. Ważne jest, aby rodzina i bliscy pacjenta zrozumieli, że nie ma winnych w powstaniu choroby afektywnej – to nie wina chorego, jego rodziny ani najbliższych osób.

Rodziny i osoby bliskie pacjentów z zaburzeniami afektywnymi często pytają specjalistów, w jaki sposób mogą wspomóc chorego w trakcie nasilonych objawów i w okresie remisji. Chcą wiedzieć, jakie słowa czy zachowania byłyby najbardziej pomocne. Czasami obawiają się, że ich działania mogą nawet przeszkadzać w procesie zdrowienia.

Warto jednak pamiętać, że nie ma ogólnych recept na tego rodzaju sytuacje - zawsze trzeba brać pod uwagę konkretnego pacjenta, jego rodzinę oraz aktualną sytuację. Następnie omówione zostaną niektóre z tych kwestii w kontekście objawów depresji lub manii/hipomanii oraz okresu remisji po ustąpieniu objawów choroby.

W procesie narastającej depresji pacjent doświadcza stopniowego spadku radości życia, poczucia smutku, wyraża trudności z wykonaniem codziennych czynności oraz brak motywacji. Osoba cierpiąca na depresję nie jest leniwa czy gnuśna, lecz niezdolna do sprawowania obowiązków z powodu choroby. Wsparcie najbliższych jest kluczowe w utrzymaniu kontaktu z chorym i motywacji do podjęcia leczenia.

W przypadku nasilenia objawów depresji ważne jest zachęcanie pacjenta do kontaktu z lekarzem oraz rozpoczęcia leczenia farmakologicznego. Czasami konieczna jest pomoc w przyjmowaniu leków i utrzymaniu higieny osobistej. Motywacja pacjenta do aktywności oraz towarzyszenie mu w wybranych formach terapii są istotne w procesie rekonwalescencji.

Depresja może objawiać się zaburzeniami koncentracji, pamięci, apetytu oraz popędu płciowego. Wraz z poprawą stanu psychicznego objawy te zazwyczaj ustępują. Zaburzenia snu również często towarzyszą depresji i wymagają wsparcia rodziny w zachowaniu higieny snu.

Podczas epizodu manii pacjent może wykazywać bardzo wysoki nastrój, zwiększoną aktywność psychoruchową, impulsywność i drażliwość, co stanowi wyzwanie dla najbliższych. Zachowania pacjenta mogą być ryzykowne i niebezpieczne, prowadząc do konsekwencji zarówno dla niego, jak i dla jego otoczenia. Urojenia wielkościowe oraz autoagresja są częstymi objawami w przypadku rozwiniętej manii. W przypadku hipomanii pacjent może zachować krytycyzm wobec siebie, ale również podejmować ryzykowne działania.

Konieczne jest podjęcie pilnego leczenia farmakologicznego. Motywowanie pacjenta do leczenia może być trudne, ale zrozumienie i cierpliwość ze strony rodziny mogą być kluczowe. Warto obserwować pacjenta, by zareagować na ewentualne nasilenie objawów choroby dwubiegunowej.

Remisja to okres bez objawów choroby, gdzie pacjent może powrócić do normalnego funkcjonowania. Występowanie niewielkich objawów chorobowych w remisji niepełnej może wpływać na zdolność pacjenta do pełnej remisji społecznej. Remisja to czas poprawy nastroju i powrotu do normalności. Niektórzy pacjenci mogą cieszyć się pełnym funkcjonowaniem, inni mogą mieć trudności z powrotem do codziennych aktywności. Remisja to czas stabilizacji i powrotu do zdrowia nie tylko pacjenta, ale również jego rodzinę.

Depresja remisja to poprawa nastroju i radość życia. Mania/Hypomania remisja to okres wyrównanego nastroju i aktywności. Remisja to czas konfrontacji z konsekwencjami różnych zachowań podjętych w okresie choroby. Rodzina odgrywa ważną rolę w wspieraniu pacjenta podczas remisji.

Podczas remisji ważne jest motywowanie pacjenta do dalszego leczenia i wspieranie go w codziennym funkcjonowaniu. Rodzina może pomóc w wykrywaniu wczesnych objawów nawrotu zaburzeń afektywnych i modyfikacji stylu życia, aby unikać ryzyka nawrotów.

Zarówno choroba afektywna jednobiegunowa, jak i choroba afektywna dwubiegunowa to schorzenia przewlekłe, które wymagają długotrwałego leczenia, często do końca życia. Czasami konieczne jest wprowadzenie nowej roli lub zmiana ról i obowiązków w rodzinie. Zaburzenia afektywne są podatne na leczenie. Terapia obejmuje zarówno leczenie epizodów/nawrotów choroby, jak i leczenie profilaktyczne między nawrotami. Leczenie epizodu/nawrotu choroby ma na celu złagodzenie objawów aż do ich całkowitego ustąpienia.

Profilaktyka z kolei służy zapobieganiu kolejnym nawrotom. Leczenie powinno być kompleksowe i obejmować farmakoterapię, psychoedukację, psychoterapię, a w uzasadnionych przypadkach także fototerapię i elektrowstrząsy. Farmakoterapia, czyli stosowanie leków, jest podstawową formą leczenia zaburzeń afektywnych. W zależności od rodzaju zaburzeń stosuje się różne schematy terapeutyczne. Ważne jest systematyczne zażywanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza.

Psychoterapia oraz inne formy terapii mogą być pomocne lub nawet konieczne w leczeniu chorób afektywnych. Czasami wskazana jest także terapia rodzinna lub małżeńska. Utrzymanie satysfakcjonujących relacji z najbliższymi może pozytywnie wpływać na przebieg choroby. Psychoedukacja, czyli przekazywanie informacji na temat choroby, może być prowadzona dla pacjenta i jego rodziny. Jest to jedna z form kompleksowego leczenia zaburzeń afektywnych i może być bardzo pomocna zarówno dla pacjenta, jak i jego bliskich.

Rola rodziny w motywowaniu pacjenta do prowadzenia zdrowego stylu życia również jest istotna. Odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, sen i unikanie substancji psychoaktywnych mogą pomóc w leczeniu chorób afektywnych.