Zespół obsesyjno-kompulsyjny (OCD) to zaburzenie charakteryzujące się powtarzającymi się, natrętnymi myślami i/lub czynnościami, które są trudne do powstrzymania ze względu na towarzyszący im lęk, niepokój i cierpienie.

W społeczeństwie występuje znaczące rozpowszechnienie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, które dotyczy około 2,5% populacji. Jeśli zaburzenie to występuje w rodzinie, ryzyko jego wystąpienia wzrasta i sięga nawet 9–10%.

Myśli obsesyjne charakteryzują się intensywnością i ciągłym odczuwaniem ich jako przykrych i absurdalnych. Mogą być związane z niepewnością, myślami o treściach bluźnierczych, impulsami niekontrolowanymi, ruminacjami, lękiem przed brudem oraz koniecznością perfekcjonizmu.

Natomiast działania kompulsywne są traktowane przez pacjenta jako bezsensowne, krępujące i nieuniknione. Mogą obejmować sprawdzanie, mycie, porządkowanie, rytuały czy zbieranie przedmiotów. Nerwicy natręctw towarzyszyć mogą objawy lękowe, depresyjne, depersonalizacja, derealizacja, tiki, ajchmofobia, myzofobia oraz bakcylofobia.

Jeśli zauważysz objawy lub podejrzewasz ich występowanie u siebie, powinieneś skonsultować się z lekarzem psychiatrą. Nie powinieneś zwlekać z wizytą. Po pierwsze, objawy są bardzo uciążliwe, utrudniają normalne funkcjonowanie i powodują znaczne cierpienie, po drugie, gdy się utrzymują, mogą się stać chroniczne. Jest to częściowo spowodowane tym, że osoba z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym, w celu radzenia sobie z przykrymi odczuciami, podejmuje działania, które jedynie na chwilę przynoszą ulgę, a w dłuższej perspektywie podtrzymują i pogłębiają niektóre mechanizmy utrzymania zaburzenia. Takie działania mogą obejmować unikanie określonych sytuacji lub wykonywanie rytuałów i działań mających na celu zmniejszenie napięcia psychicznego. Rozpoczęcie leczenia pozwala przerwać ten szkodliwy cykl, np. poprzez skorzystanie z psychoterapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Dodatkowo, szybkie rozpoczęcie leczenia minimalizuje ryzyko rozwoju powikłań, takich jak depresja.

Lekarz psychiatra przeprowadza z pacjentem wywiad i badanie stanu psychicznego.

Może zlecić badania biochemiczne oraz dodatkowe badania, jak EEG, tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.

Leczenie nerwicy natręctw jest skomplikowanym i długotrwałym procesem. Geduldigheid s pacjenta jest bardzo ważnym elementem, ponieważ obsesje i kompulsje zazwyczaj reagują na metody terapeutyczne stopniowo. W leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych wykorzystuje się zarówno leki, jak i psychoterapię.

Osoby z łagodniejszymi objawami mogą być leczone za pomocą psychoterapii lub farmakoterapii, podczas gdy w cięższych przypadkach konieczne może być łączenie obu tych metod. Farmakoterapia opiera się głównie na lekach przeciwdepresyjnych, które mogą być stosowane przez wiele miesięcy lub lat. Podczas leczenia pacjenci mogą potrzebować większych dawek leków niż w przypadku depresji.

Terapia poznawczo-behawioralna jest udokumentowaną metodą leczenia psychoterapeutycznego nerwicy natręctw, podczas której pacjent uczy się tolerować bodźce wywołujące natręctwa. U niektórych pacjentów mogą być również korzystne sesje psychoterapii psychodynamicznej.

Każda osoba, niezależnie od intensywności, długości trwania, charakteru i liczby obsesyjno-kompulsywnych myśli, może czerpać istotne korzyści z terapii. Pozytywny efekt leczenia obserwuje się u 75% pacjentów. U znacznej części chorych (około 25%) możliwe jest osiągnięcie całkowitego wyleczenia lub pełnej remisji objawowej i funkcjonalnej.

Czas trwania terapii, w tym czas przyjmowania leków, jest dostosowywany indywidualnie. Po zakończeniu odpowiedniego leczenia zaleca się powtarzanie ćwiczeń i umiejętności nabytych podczas terapii poznawczo-behawioralnej.

Wspierające działania mogą obejmować, podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych, dbanie o ogólną higienę psychiczną i zdrowie — rozwijanie własnych umiejętności radzenia sobie ze stresem i rozwiązywania problemów, budowanie pozytywnych relacji międzyludzkich, unikanie substancji psychoaktywnych (narkotyki, alkohol), właściwe odżywianie się, oraz regularną aktywność fizyczną. Ważne jest także zdobycie umiejętności rozpoznawania objawów nawrotu zaburzeń i szybka interwencja farmakologiczna i/lub psychoterapeutyczna, jeśli taki nawrót wystąpi.

Specyficzne podejście jest ustalane przez lekarza, dostosowane do każdego pacjenta.

Nie istnieją sposoby, które skutecznie zapobiegają rozwojowi zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne u dzieci i młodzieży charakteryzuje się podobnym obrazem i przebiegiem jak u dorosłych, ale – zwłaszcza im młodsze jest dziecko – obserwuje się również istotne różnice. Objawy tych zaburzeń często pojawiają się jeszcze przed okresem pokwitania i w tej grupie wiekowej częściej chorują chłopcy. W okresie dojrzewania proporcja chorujących dziewcząt i chłopców stopniowo się wyrównuje.

Przyczyny tego zaburzenia – podobnie jak u dorosłych – są złożone i obejmują: nieprawidłowości w budowie anatomicznej i/lub funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, obciążenie okołoporodowe, czynniki genetyczne i środowiskowe. Przypuszcza się również, że może się ono rozwinąć w wyniku reakcji autoimmunologicznej jako następstwo infekcji paciorkowcami.

U dzieci natrętne myśli przyjmują najczęściej postać: obaw o życie i zdrowie bliskich, które nasilają się w sytuacji rozłąki z tymi osobami, lęku przed zabrudzeniem się, zakażeniem się różnymi zarazkami, zachorowaniem na ciężką chorobę, popełnieniem grzechu. Obsesyjne myśli często dotyczą sfery seksualności i łączą się z przeżywaniem silnego poczucia winy.

Wśród natrętnych czynności dominują rytuały związane z unikaniem zabrudzenia się lub zakażenia się (niedotykanie przedmiotów, częste mycie, wielokrotne przebieranie się itp.), układanie przedmiotów w określonym porządku, gromadzenie przedmiotów, wielokrotne sprawdzanie (np. czy drzwi są zamknięte). Problematyczną – bo często niepostrzeganą jako objaw zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych – czynnością jest wielokrotne pytanie innych (zwykle bliskich) o określoną kwestię. Otoczenie dziecka często przeżywa jego działanie jako poszukiwanie poczucia bezpieczeństwa, zwracanie na siebie uwagi lub wręcz „robienie na złość”, a nie objaw choroby.

U dzieci, w przeciwieństwie do dorosłych, zdarzają się postacie zaburzenia, w których występują głównie czynności natrętne, praktycznie bez udziału natrętnych myśli o konkretnych treściach.

Około połowy przypadków zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych u dzieci i młodzieży przebiega z towarzyszeniem innych zaburzeń psychicznych: tików, zaburzeń depresyjnych, lękowych, ADHD, zaburzeń zachowania, specyficznych zaburzeń rozwojowych lub wydalania.

Metody diagnostyczne są takie same jak u dorosłych, ale proces ustalania rozpoznania bywa trudniejszy. Dzieci mają tendencję do ukrywania, maskowania objawów lub zaprzeczania objawom, gdyż najczęściej czują się nimi zawstydzone. Z drugiej strony, bliscy dzieci cierpiących na to zaburzenie nierzadko uczestniczą w ich rytuałach – np. otwierają dziecku drzwi, podają przedmioty, gdy ono samo nie chce ich dotykać w obawie przed zabrudzeniem. Robią to często nieświadomie, traktując zachowania dziecka jako „dziwactwa” lub dostrzegając niepokój i dyskomfort dziecka, próbują mu w ten sposób pomóc.

W leczeniu dzieci i młodzieży cierpiących na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne stosuje się takie same metody jak u dorosłych. W przypadku mniej nasilonych objawów często wystarcza psychoterapia, natomiast gdy są one bardziej nasilone i negatywnie wpływają na funkcjonowanie dziecka, warto rozważyć również leczenie farmakologiczne. W ramach leczenia niefarmakologicznego bardzo często wskazana jest terapia rodzinna.

Na koniec należy wspomnieć, że dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym często przejawiają tendencję do powtarzalnego wykonywania pewnych czynności (np. liczenia, układania przedmiotów) lub mają swoje „rytuały” związane z czynnościami dnia codziennego (np. przeskakują określone stopnie na schodach, w określony sposób szykują się do snu). Takie działania nie powodują cierpienia dziecka i nie zaburzają jego funkcjonowania, ponieważ dziecko może je przerwać bez większego dyskomfortu psychicznego. Te naturalne zachowania należy odróżniać od natrętnych, przymusowych czynności będących objawem choroby.