Zespół obsesyjno-kompulsyjny, znany również jako nerwica natręctw, charakteryzuje się powtarzającymi się myślami i/lub czynnościami, którym trudno się oprzeć z powodu narastającego lęku, niepokoju i cierpienia.

W społeczeństwie występuje dość powszechne rozpowszechnienie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, które dotyczy około 2,5% populacji. Jeszcze większe ryzyko wystąpienia tego zaburzenia zachodzi, gdy występuje ono w rodzinie, sięgając nawet 9–10%.

Jeśli dostrzeżesz objawy lub masz podejrzenie ich występowania u siebie, koniecznie skonsultuj się z lekarzem psychiatrą. Nie wolno zwlekać z wizytą. Objawy są bardzo uporczywe, przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu i powodują dużo cierpienia. Ponadto, jeśli się utrzymują przez długi czas, mogą stać się chroniczne. To dlatego, że osoba cierpiąca na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne podejmuje działania krótkoterminowe, które sprawiają tylko chwilową ulgę, ale w dłuższej perspektywie podtrzymują i pogłębiają mechanizmy tego zaburzenia. Przykładowe działania to unikanie określonych sytuacji lub wykonywanie rytuałów i czynności mających na celu zmniejszenie napięcia psychicznego. Wdrożenie leczenia pozwala przerwać ten błędny cykl, na przykład poprzez zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Ponadto szybkie rozpoczęcie leczenia zmniejsza ryzyko powikłań, takich jak depresja.

Lekarz psychiatra bazuje na dokładnym wywiadzie od pacjenta oraz badaniu stanu psychicznego. Może poprosić o pomocnicze badania psychologiczne i wypełnienie specjalistycznych kwestionariuszy. Lekarz może także zlecić podstawowe badania biochemiczne oraz dodatkowe badania, jak EEG, tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny, oraz konsultację neurologiczną.

Każdy pacjent, niezależnie od intensywności, czasu trwania, charakteru i ilości natręctw, może odnieść znaczące korzyści z leczenia. Pozytywną reakcję na terapię obserwuje się u 75% pacjentów. U około 25% osób można osiągnąć całkowite wyleczenie lub pełną remisję objawową i funkcjonalną.

Czas trwania leczenia, a także okres przyjmowania leków, jest dostosowywany indywidualnie. Po zakończeniu odpowiedniego leczenia zalecane jest powtarzanie umiejętności i ćwiczeń nabytych podczas terapii poznawczo-behawioralnej.

Podobnie jak w przypadku innych problemów psychicznych, pomocne jest dbanie o ogólną higienę psychiczną i zdrowie psychiczne - rozwijanie siebie, nauka radzenia sobie ze stresem i rozwiązywanie problemów, budowanie pozytywnych relacji z innymi, unikanie substancji psychoaktywnych (narkotyków, alkoholu), zdrowe odżywianie, regularna aktywność fizyczna. Istotne jest również umiejętność rozpoznawania objawów nawrotu zaburzenia i szybka reakcja w postaci interwencji farmakologicznej i/lub psychoterapeutycznej, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Szczegółowy plan leczenia ustala lekarz, dostosowując go do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta.

Nie istnieją żadne środki, które skutecznie zapobiegają rozwojowi zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne u dzieci cechuje się podobnymi objawami jak u dorosłych, ale różni się także istotnie, szczególnie jeśli chodzi o młodsze dzieci. Objawy mogą pojawić się jeszcze przed okresem dojrzewania, a chłopcy częściej chorują w tej grupie wiekowej. Wraz z dojrzewaniem proporcje chorych dziewcząt i chłopców się wyrównują.

Przyczyny tego zaburzenia, podobnie jak u dorosłych, są skomplikowane i obejmują różne czynniki, takie jak nieprawidłowości w układzie nerwowym, genetyka, środowisko i infekcje paciorkowcami. Objawy często dotyczą obaw o życie bliskich, lęków przed zabrudzeniem się, czy natrętnych myśli związanych z seksualnością.

U dzieci dominują natrętne czynności związane z unikaniem zakażenia (np. częste mycie, unikanie dotykania przedmiotów), sprawdzanie czy drzwi są zamknięte czy gromadzenie przedmiotów. Często bliscy nie dostrzegają tych objawów jako zaburzeń.

U dzieci, w przeciwieństwie do dorosłych, zdarzają się postacie zaburzeń, w których występują głównie czynności natrętne, praktycznie bez udziału natrętnych myśli o konkretnych treściach.

Ok. połowy przypadków zaburzeń u dzieci i młodzieży towarzyszą inne zaburzenia psychiczne: tików, depresji, lęków, ADHD, zaburzeń zachowania, specyficznych zaburzeń rozwojowych.

Diagnostyka jest taka sama jak u dorosłych, ale proces rozpoznawania jest trudniejszy, ponieważ dzieci często ukrywają objawy. Leczenie obejmuje zarówno psychoterapię, jak i w niektórych przypadkach terapię farmakologiczną. Terapia rodzinna także jest istotna.

Warto pamiętać, że u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym pewne rytuały czy powtarzalne czynności są naturalne i niekoniecznie związane z zaburzeniem. Należy odróżniać je od natrętnych czynności będących objawem choroby.