Błona naczyniowa oka, która znajduje się między twardówką a siatkówką, pełni funkcję odżywiania i zaopatrywania w tlen siatkówki. Zapalenie tej błony może prowadzić do pogorszenia wzroku i poważnych powikłań, takich jak obrzęk plamki czy odwarstwienie siatkówki. Podział zapalenia błony naczyniowej można dokonać według kryteriów anatomicznych i klinicznych. Istnieje zapalenie przedniego odcinka, pośredniej części, tylnego odcinka oraz całej błony naczyniowej. Kryteria kliniczne to zapalenie ostre, nawracające i przewlekłe.

Choroba ta może mieć różnorodne przyczyny, zarówno zakaźne (bakterie, wirusy, grzyby), jak i niezakaźne (procesy immunologiczne w chorobach układowych). Czasami jednak nie udaje się określić konkretnych przyczyn, mówi się wtedy o zapaleniu idiopatycznym.

Objawy zapalenia błony naczyniowej zależą od lokalizacji i charakteru schorzenia. Szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć przy opisie zapalenia przedniego, pośredniego i tylnego odcinka błony naczyniowej.

Jeśli istnieje podejrzenie zapalenia błony naczyniowej oka, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem specjalistą, ponieważ tylko on może potwierdzić lub wykluczyć chorobę. Opóźnienie w wizycie w gabinecie okulistycznym nie przyniesie poprawy, lecz może jedynie pogorszyć stan zdrowia, grożąc nawet utratą wzroku.

Rozpoznanie zapalenia błony naczyniowej opiera się na zebraniu szczegółowego wywiadu (wywiad okulistyczny, ogólny i dotyczący życia codziennego) oraz dokładnym badaniu okulistycznym. Zazwyczaj konieczne są także badania dodatkowe.

Istotny z punktu widzenia rozpoznania jest wiek, ponieważ niektóre zapalenia wiążą się ściśle z tym czynnikiem, na przykład zapalenie błony naczyniowej w przebiegu młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów dotyczy najczęściej dzieci, a u osób nieco starszych zapalenia wywołuje częściej obecność antygenu HLA-B27.

Niezwykle istotny jest wywiad okulistyczny, ponieważ na jego podstawie lekarz może już wysunąć wstępne podejrzenia konkretnej przyczyny zapalenia. Należy przygotować się na pytania dotyczące zarówno obecnego stanu oczu, jak i wcześniejszych chorób oczu, przyjmowanych leków, przeprowadzonych zabiegów chirurgicznych na oczach czy badań obrazowych (jeśli były wykonywane, pacjent powinien mieć przy sobie dokumentację medyczną).

Równie ważny jest wywiad dotyczący ogólnego stanu zdrowia oraz przyjmowanych leków, zwłaszcza jeśli pacjent choruje na choroby ściśle związane z zapaleniami błony naczyniowej, takie jak na przykład: gruźlica, kiła, choroby reumatoidalne czy nowotworowe.

• podróże zagraniczne mogą mieć znaczenie w przypadku podejrzenia czynnika zakaźnego powodującego zapalenie błony naczyniowej,
• kontakt ze zwierzętami (mogą one być nosicielami toksoplazmozy czy toksokarozy,
• spożywanie surowego mięsa i żywności zanieczyszczonej ziemią, picie nieprzygotowanej wody (toksoplazmoza),
• dożylne stosowanie narkotyków może być przyczyną zakażenia wirusem HIV, a jego konsekwencją bywa grzybicze zapalenie błony naczyniowej związane z upośledzeniem odporności,
• wywiad dotyczący życia seksualnego ma znaczenie w przypadku podejrzenia kiły lub zakażenia wirusem HIV.

Lekarz szczegółowo ocenia stan przedniego i tylnego odcinka oka w biomikroskopie. Objawy przedmiotowe zależą od lokalizacji i charakteru zapalenia. Szczegółowo zostały omówione w tekście dotyczącym zapalenia przedniego, pośredniego i tylnego odcinka błony naczyniowej.

Zazwyczaj w celu potwierdzenia rozpoznania niezbędne są specjalistyczne badania dodatkowe.

RTG klatki piersiowej wykonuje się w celu wykluczenia gruźlicy i sarkoidozy; a RTG stawów krzyżowo-biodrowych w przypadku podejrzenia zapalenia stawów.

W celu wykluczenia gruźlicy przeprowadza się próbę tuberkulinową.

• testy serologiczne wykonuje się w przypadku podejrzenia toksoplazmozy, toksokarozy, boreliozy, zakażenia wirusem HIV czy wirusem cytomegalii,
• przeciwciała przeciwjądrowe (ANA) oznacza się głównie u dzieci z podejrzeniem młodzieńczego zapalenia stawów,
• przeciwciała ANCA oraz czynnik reumatoidalny RF bada się w przypadku współwystępowania zapalenia twardówki i błony naczyniowej.

Badanie enzymu konwertującego angiotensynę (ACE) wykorzystuje się w diagnostyce sarkoidozy.

Występują różne typy antygenów zgodności tkankowej, np. HLA-B27, HLA-A 29 czy HLA-B51. Odpowiednie testy wykonuje się w przypadku podejrzenia np. zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa lub zespołu Behçeta.

Angiografia fluoresceinowa (AF) to badanie polegające na dożylnym podaniu fluoresceiny w celu zobrazowania naczyń krwionośnych siatkówki.

Optyczna koherentna tomografia (OCT) siatkówki to nieinwazyjne badanie obrazowe służące głównie do oceny stanu plamki.

Badanie ultrasonograficzne (USG) przeprowadza się głównie, gdy nie ma możliwości oceny dna oka, na przykład przy braku przezierności ośrodków optycznych, krew w przedniej komorze oka, krew w ciele szklistym. Badanie to służy także do oceny powikłań zapalenia błony naczyniowej, takich jak krwotok do komory ciała szklistego czy odwarstwienie siatkówki.

Biopsję, czyli pobranie materiału biologicznego do badania histopatologicznego na przykład ze spojówki, ciała szklistego albo siatkówki, wykonuje się niekiedy w ciężkich zapaleniach o nieustalonej etiologii i przy braku odpowiedzi na leczenie.

Leczenie zapalenia błony naczyniowej jest trudnym zadaniem, które nie zawsze przynosi satysfakcjonujące wyniki. Głównym celem terapii jest poprawa ostrości wzroku, zapobieganie powikłaniom i ewentualne leczenie przyczynowe.

Podział leczenia zapalenia błony naczyniowej obejmuje podejście zachowawcze (farmakologiczne - lokalne i ogólne) oraz chirurgiczne, które głównie dotyczy leczenia powikłań, takich jak zaćma czy odwarstwienie siatkówki. W terapii zachowawczej stosuje się różne leki, takie jak leki rozszerzające źrenicę, które zapobiegają tworzeniu zrostów tylnych i zmniejszają światłowstręt oraz ból oka. Kortykosteroidy stanowią podstawę farmakologicznego leczenia zapalenia błony naczyniowej. Mają one silne właściwości przeciwzapalne i immunosupresyjne, dlatego są stosowane miejscowo, okołogałkowo, doszklistkowo i ogólnie. Niestety, stosowanie kortykosteroidów niesie za sobą ryzyko działań niepożądanych, dlatego jest mocno ograniczone. Najczęstszymi powikłaniami po zastosowaniu są wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, rozwój jaskry oraz zaćma. Długotrwałe stosowanie kortykosteroidów może prowadzić do zespołu Cushinga.

W przypadku pacjentów, którzy nie reagują na kortykosteroidy lub ich nie tolerują, zaleca się stosowanie leków immunosupresyjnych. Są one skuteczne, ale mogą powodować działania niepożądane, takie jak uszkodzenie wątroby, nerek, ryzyko wad wrodzonych i zwiększenie ryzyka nowotworów. Należy pamiętać, że pomimo leczenia u niektórych pacjentów dochodzi do nawrotów choroby, co może prowadzić do utraty wzroku.

Dobre prognozy są obserwowane w przypadku ostrych zapaleń, zwłaszcza tych występujących na przednim odcinku błony naczyniowej i pojawiających się po raz pierwszy. Natomiast w sytuacji przewlekłych i nawracających zapaleń rokowanie jest niepewne, zależy głównie od rozwoju powikłań i skuteczności leczenia.

Pilność pacjenta w rozpoznaniu własnej choroby jest kluczowa, a regularne wizyty u okulisty są niezbędne. W przypadku każdej pogorszonej ostrości widzenia należy natychmiast skonsultować się z lekarzem.

Nie sposób uniknąć choroby.