Gruczoł krokowy, zwany także prostata lub stercz, jest narządem występującym u mężczyzn o kształcie i wielkości orzecha włoskiego. Znajduje się tuż pod pęcherzem moczowym i otacza cewkę moczową. Jest odpowiedzialny za produkcję płynu będącego składnikiem nasienia.

Ostre zapalenie gruczołu krokowego jest spowodowane zakażeniem przez bakterie. Najczęściej są to bakterie jelita grubego, które przedostają się na skórę okolicy odbytu i krocza w trakcie oddawania stolca. Warunki sprzyjające rozwojowi zapalenia to m.in. utrudniony odpływ moczu z pęcherza.

Inne sytuacje zwiększające ryzyko infekcji to uszkodzenia gruczołu krokowego po zabiegach urologicznych oraz wprowadzanie instrumentów przez cewkę moczową. Rzadko może to być spowodowane przenoszeniem bakterii z krwią.

Ostre zapalenie gruczołu krokowego nie jest chorobą przenoszoną drogą płciową, dlatego partnerzy seksualni nie są narażeni na zakażenie ani nie stanowią źródła infekcji.

Ostre zapalenie gruczołu prostaty to choroba, która występuje u niewielkiego odsetka mężczyzn. Szacuje się, że dotyczy ona około 20-25 na 100 000 pacjentów.

Typowe objawy ostrych zapaleń stercza pojawiają się nagle i nasilają w ciągu kilku dni. Często towarzyszy im gorączka, dreszcze, ogólne złe samopoczucie, uczucie rozbicia oraz bóle mięśni. Charakterystyczny jest silny ból stercza, który często jest odczuwany w kroczu, u nasady prącia, w okolicach odbytu, niekiedy nad spojeniem łonowym, a nawet w okolicach krzyżowej. Ból może promieniować do prącia i moszny. Mogą pojawić się również objawy zakażenia układu moczowego, takie jak częste i bolesne parcie na mocz, pieczenie lub ból w cewce moczowej podczas oddawania moczu, trudności w oddawaniu moczu oraz niewielki wyciek treści wodnisto-śluzowej lub mętnej z cewki moczowej. Podczas badania przezodbytniczego gruczoł krokowy jest bardzo tkliwy, dlatego należy je wykonywać delikatnie i bez nacisku.

Objawy ogólne i miejscowe są na tyle niepokojące, że konieczna jest natychmiastowa wizyta u lekarza. Jeśli chodzi o mężczyzn będących już pod opieką urologa z innych przyczyn lub niedawno poddawanych zabiegom urologicznym, najlepiej skonsultować się z prowadzącym urologiem, jeśli to możliwe.

Nie należy poddawać się leczeniu objawowemu, takim jak leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, ponieważ bez leczenia przeciwbakteryjnego infekcja nie zniknie, a ryzyko powikłań znacząco wzrasta, na przykład w przypadku rozwijania ropnia gruczołu krokowego.

Objawy opisane powyżej u mężczyzny są na tyle charakterystyczne, że pozwalają podejrzewać ostre zapalenie gruczołu krokowego na podstawie wywiadu i ostrożnego badania stercza przez odbyt.

Ze względu na trudności z oddawaniem moczu wskazujące na możliwość jednoczesnego zakażenia układu moczowego, zaleca się wykonanie ogólnego badania moczu oraz zwykle posiewu moczu. W badaniu ogólnym moczu stwierdza się zwiększoną liczbę leukocytów (leukocyturia).

Dodatni wynik posiewu moczu potwierdza zakażenie układu moczowego i jest bardzo prawdopodobną przyczyną ostrego zakażenia gruczołu krokowego. Ujemny wynik posiewu moczu nie wyklucza bakteryjnego zakażenia stercza. U pacjentów z gorączką oraz nasilonymi objawami ostrego zapalenia stercza nie należy wykonywać masażu gruczołu krokowego w celu pobrania wydzieliny na posiew. W niektórych łagodniejszych przypadkach urolog może zdecydować się na taki zabieg.

W przypadku podejrzenia nieprawidłowości układu moczowo-płciowego lub powikłań, lekarz może zalecić wykonanie badań obrazowych (np. TK miednicy lub USG przezodbytnicze) lub endoskopowych (np. cystoskopia).

Leczenie ostrego zapalenia gruczołu krokowego polega na stosowaniu antybiotyków przez 4 tygodnie. Leczenie antybiotykiem rozpoczyna się natychmiast, nie oczekując na wyniki posiewów moczu lub wydzieliny stercza.

Hospitalizacja jest niezbędna w przypadkach z ciężkimi objawami ogólnymi (wysoka gorączka, wymioty), gdy towarzyszą inne zaawansowane przewlekłe choroby, np. niewydolność serca, cukrzyca, niewydolność nerek, niewydolność wątroby lub gdy wystąpiło zatrzymanie moczu. W tych przypadkach antybiotyki początkowo podaje się dożylnie oraz często konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań obrazowych lub endoskopowych. Należy stosować antybiotyki skuteczne przeciwko bakteriom Gram-ujemnym i najczęściej jest to lek z grupy fluorochinolonów, sulfametoksazol+trimetoprim lub kombinacja ampicyliny z gentamycyną.

Jeśli nie ma wskazań do hospitalizacji, terapię można prowadzić ambulatoryjnie. W takich przypadkach również stosuje się lek z grupy fluorochinolonów lub sulfametoksazol+trimetoprim.

Jeśli brak widocznej poprawy po 2–3 dniach leczenia lub wynik posiewu wskazuje na oporność bakterii na początkowo stosowany antybiotyk, należy zmienić antybiotyk na inny.

Terapię zawsze należy kontynuować przez co najmniej 4 tygodnie, aby uniknąć powikłań w postaci ropnia gruczołu krokowego.

Podczas ustępowania ostrych objawów zaleca się stosowanie leczenia wspomagającego, takiego jak leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (np. paracetamol, ibuprofen) oraz łagodne środki przeczyszczające (aby uniknąć zaparć). Należy w tym czasie zachować bardzo spokojny tryb życia (najlepiej odpoczynek w łóżku) i pić większe ilości płynów.

W przypadku zatrzymania moczu konieczne jest natychmiastowe wprowadzenie cewnika do pęcherza moczowego, aby zapewnić odpływ moczu. Zazwyczaj cewnik można usunąć po 2–3 dniach, gdy objawy zapalenia zmniejszą się. Jeśli nie można wprowadzić cewnika przez cewkę moczową, konieczne jest wykonanie nakłucia nadłonowego w celu wprowadzenia cewnika bezpośrednio do pęcherza.

W przypadku powstania ropnia gruczołu krokowego konieczne jest leczenie operacyjne. W przypadku małego ropnia (o średnicy mniejszej niż 10 mm) można wystarczyć jego nakłucie igłą i opróżnienie poprzez aspirację treści ropnej. Najczęściej zabieg ten wykonuje się, wkłuwając igłę przez krocze lub odbytnicę. W przypadku większego ropnia jednorazowa aspiracja może być niewystarczająca, dlatego stosuje się zabieg drenujący, polegający na nacięciu ropnia z dojścia przez krocze lub odbytnicę.

W większości przypadków (ok. 90%) odpowiednio długo trwające leczenie antybiotykiem (4 tygodnie) skutkuje całkowitym wyleczeniem ostrego zapalenia gruczołu krokowego. U około 10% mężczyzn, po przebyciu ostrego zapalenia stercza, mogą pojawić się przewlekłe objawy wskazujące na obecność przewlekłego zapalenia, co często wynika z zbyt krótkiego leczenia antybiotykiem. Rzadkim następstwem ciężkiego ostrego zapalenia stercza może być także upośledzenie płodności związane z pogorszeniem jakości nasienia.

U młodych mężczyzn, którzy zakończyli pełne leczenie ostrego zapalenia gruczołu krokowego i nie odczuwają żadnych dolegliwości związanych z układem moczowo-płciowym, nie ma konieczności przeprowadzania dalszych badań kontrolnych ani monitorowania przez urologa. Natomiast u starszych mężczyzn lub w przypadku utrzymywania się objawów związanych z układem moczowo-płciowym, należy skonsultować się z urologiem w celu dokładnej oceny i wykluczenia poważnych przyczyn ostrego zapalenia, takich jak rak prostaty lub przeszkoda w odpływie moczu z pęcherza.

Ryzyko wystąpienia ostrego zapalenia gruczołu krokowego jest najbardziej związane z przeprowadzeniem przezodbytniczej biopsji stercza. Możliwość zmniejszenia częstości wystąpienia tego schorzenia daje stosowanie profilaktyki antybiotykowej, która polega na przyjmowaniu antybiotyku przez 7 dni przed zabiegiem oraz po nim. Ostateczna decyzja o zastosowaniu tej profilaktyki należy do urologa przeprowadzającego biopsję.

Inne problemy urologiczne, które zwiększają ryzyko wystąpienia ostrego zapalenia stercza to między innymi przeszkody w odpływie moczu z pęcherza (np. stulejka, zwężenie cewki moczowej), długotrwałe stosowanie cewnika w pęcherzu oraz infekcje układu moczowego. Skuteczne leczenie tych schorzeń może pomóc uniknąć części przypadków ostrego zapalenia stercza. Kolejnym znanym czynnikiem ryzyka są analne stosunki płciowe bez użycia prezerwatywy.