Struktura serca składa się z trzech warstw: wsierdzia, sierdzia i osierdzia. Zapalenie mięśnia sercowego dotyczy sierdzia, czyli środkowej warstwy serca. Czynniki wywołujące zapalenie mięśnia sercowego mogą być różnorodne, ale często nie udaje się jednoznacznie ustalić przyczyny choroby. W większości przypadków jest ono spowodowane przez infekcję wirusową, która rozwija się podczas lub po infekcji gardła lub dróg oddechowych. Zapalenie mięśnia sercowego może również wystąpić po zakażeniu układu pokarmowego z biegunką lub zakażeniem skórnym.

W niektórych przypadkach zapalenie mięśnia sercowego może się utrzymywać pomimo ustąpienia infekcji wirusowej z powodu nadmiernej reakcji odpornościowej. Oprócz wirusów, różne bakterie, takie jak gronkowce, paciorkowce i bakterie atypowe, mogą wywoływać zmiany zapalne w sercu. Rzadziej zapalenie mięśnia sercowego może być spowodowane czynnikami takimi jak promieniowanie, niektóre leki, narkotyki lub substancje chemiczne.

Zapalenie mięśnia sercowego może również wystąpić w przebiegu chorób autoimmunologicznych, takich jak toczeń rumieniowaty układowy, sarkoidoza, a także w rzadkich postaciach kardiomiopatii. Istnieją również inne czynniki ryzyka, takie jak historia chorób serca w rodzinie lub zastosowanie niektórych leków podczas leczenia chorób nowotworowych, które mogą predysponować do zapalenia mięśnia sercowego.

Zapalenie mięśnia sercowego może pojawić się u każdego człowieka. Nie ma dokładnych danych na temat jego częstości występowania, ponieważ brakuje pewnych kryteriów diagnostycznych, jeśli ograniczyć się do badań nieinwazyjnych. To schorzenie nie jest dziedziczne i częściej dotyka osób z osłabionym układem odpornościowym.

Objawy zapalenia serca są różnorodne i niejednoznaczne. Większość osób cierpiących na ostre lub piorunujące zapalenie mówi, że niedawno przebyli zakażenie wirusowe. Objawy wstępne, które występują przed pojawieniem się zapalenia serca (u nawet 90% chorych), zależą od rodzaju zakażenia (górne drogi oddechowe lub przewód pokarmowy) i pojawiają się kilka dni lub tygodni wcześniej niż objawy sercowe.

Objawy zapalenia serca zależą od przyczyny choroby, nasilenia zajęcia serca oraz współistniejącego zakażenia.

Powszechne objawy obejmują:

1. ból w klatce piersiowej
2. nieregularne lub szybkie bicie serca (kołatanie serca)
3. duszność w spoczynku lub przy niewielkim wysiłku
4. zmęczenie
5. obrzęki kostek i podudzi
6. inne objawy związane z zakażeniem - ból głowy, ból mięśni, stawów, gorączka, ból gardła, biegunka.

W łagodniejszych przypadkach zapalenia serca objawy mogą być nieobecne.

Jeśli pojawi się ból w klatce piersiowej, trudności z oddychaniem, nieregularne lub szybkie bicie serca, albo obrzęki, należy skonsultować się z lekarzem. W przypadku silnego bólu w klatce piersiowej lub duszności w spoczynku, należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe. Lekarz rodzinny może skierować pacjenta do odpowiedniego specjalisty (kardiologa lub lekarza chorób zakaźnych).

• W sytuacji podejrzenia zapalenia mięśnia sercowego, w zależności od nasilenia objawów można zalecić przeprowadzenie jednego lub wielu testów diagnostycznych. Kluczowe nieprawidłowości w wynikach badań pomagających w ustaleniu diagnozy to:
  • elektrokardiogram (EKG), który rejestruje elektryczną aktywność serca – pozwala zidentyfikować nieprawidłowy rytm serca lub niedokrwienie mięśnia sercowego
  • badania laboratoryjne krwi:
    • morfologia krwi – pozwala stwierdzić zwiększoną liczbę białych krwinek (leukocytów)
    • badanie stopnia przyspieszenia OB i zwiększonego stężenia białka C-reaktywnego (CRP) – mogą wskazywać na zaawansowanie stanu zapalnego, a także na stężenie markerów uszkodzenia serca (troponiny) związane z uszkodzeniem mięśnia sercowego
  • radiogram klatki piersiowej, który może ujawnić poszerzenie sylwetki serca oraz objawy zastoinowej niewydolności serca.

Dodatkowe badania obrazowe, takie jak echokardiografia lub rezonans magnetyczny serca, mogą zostać zlecone przez specjalistę.

Badanie echokardiograficzne służy do oceny powiększenia jam serca, jego czynności, budowy i działania zastawek, a także obecności płynu w worku osierdziowym otaczającym serce.

Rezonans magnetyczny serca, poza oceną wielkości jam serca i funkcji mięśnia sercowego, umożliwia identyfikację oznak zapalenia, obrzęku mięśnia sercowego, zmian związanych z uszkodzeniem serca oraz wspomaga diagnozę zapalenia mięśnia sercowego.

Biopsja mięśnia sercowego w przypadku ostrym zapaleniu mięśnia sercowego związanym z zakażeniem wykonywana jest rzadko. Procedura polega na pobraniu małych fragmentów mięśnia sercowego za pomocą cewnika wprowadzanego przez żyłę szyjną lub udową, a następnie ocenie zebranego materiału pod kątem oznak zapalenia tkanki oraz obecności genomu wirusów.

Leczenie zapalenia mięśnia sercowego zależy od przyczyny i stopnia zaangażowania mięśnia sercowego w proces zapalny. W pierwszych dniach zapalenia zaleca się odpoczynek w łóżku, a aktywność fizyczną należy odłożyć na okres 6 miesięcy. Wskazane jest ograniczenie spożycia alkoholu. Nie zaleca się stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych, ponieważ mogą nasilać proces zapalny (szczególnie w wirusowym zapaleniu mięśnia sercowego). W przypadku gorączki związanej z zakażeniem można zastosować paracetamol, który ma działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.

Leczenie przyczynowe jest możliwe w przypadku zapalenia mięśnia sercowego spowodowanego przez wirusy Herpes oraz w boreliozie - w takich przypadkach stosuje się leki przeciwdrobnoustrojowe. W innych przypadkach nie ma leczenia przyczynowego, ale większość pacjentów dochodzi do samoistnego wyzdrowienia. Glikokortykosteroidy są stosowane tylko w rzadkich postaciach zapalenia mięśnia sercowego lub w przypadku chorób układowych, a czasami przy nadwrażliwości na stosowany lek.

W łagodnych przypadkach wystarcza zwalczanie objawów zakażenia i zapewnienie odpoczynku. Leki przeciwwirusowe nie są skuteczne w leczeniu zapalenia mięśnia sercowego, ponieważ objawy kardiologiczne pojawiają się po ustąpieniu infekcji wirusowej.

Nieregularne rytm serca, szybkie tętno lub ból w klatce piersiowej mogą wymagać hospitalizacji. W przypadku niewydolności serca stosuje się leki zmniejszające obciążenie serca lub pomagające usunąć nadmiar płynu z organizmu.

W ciężkich przypadkach zapalenia konieczne jest zapewnienie sercu odpoczynku oraz stosowanie leków do podtrzymywania ciśnienia krwi. W przypadku braku skuteczności tych działań, można zastosować natlenowanie krwi pozaustrojowo lub mechaniczne wspomaganie serca za pomocą pompy. W skrajnych przypadkach, gdy mięsień sercowy zostaje całkowicie zniszczony, może być konieczny przeszczep serca.

U większości pacjentów nie występują żadne powikłania. Objawy zapalenia mięśnia sercowego zanikają po kilku dniach lub tygodniach, a osoba wraca do zdrowia. Niektóre rodzaje zakażeń mogą jednak prowadzić do ciężkiego lub przewlekłego zapalenia oraz powikłań. W niektórych przypadkach zapalenie mięśnia sercowego może spowodować uszkodzenie mięśnia sercowego, co wymaga długotrwałego leczenia.

Objawy zapalenia mięśnia sercowego mogą ustąpić szybko, ale nie oznacza to zakończenia procesu zapalnego w sercu. Rokowanie jest trudne do przewidzenia, lepiej obserwując chorego przez dłuższy czas. Dlatego lekarz zaleci wizyty kontrolne oraz wykonanie badania EKG i echo serca, a czasem również rezonans magnetyczny serca. Ważne jest też odpoczywanie i zmniejszenie obciążenia pracą zawodową podczas powrotu do zdrowia. Należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego przez kilka miesięcy, w tym sportów wyczynowych przez 6 miesięcy po przebytym zapaleniu.

Zapytaj swojego lekarza o możliwość powrotu do normalnej aktywności życiowej.

Nie ma skutecznych metod zapobiegania zapaleniu mięśnia sercowego.

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na zapalenie mięśnia sercowego, warto unikać kontaktów z osobami z zakażeniem wirusowym lub grypopodobnym, dopóki nie wyzdrowieją. Jeśli jesteś chory na zakażenie wirusowe, staraj się ograniczyć kontakt z innymi osobami, aby ich nie zarazić.

Pamiętaj o higienie, regularnie myj ręce, aby zminimalizować ryzyko rozprzestrzeniania się infekcji.

Stosuj zalecane szczepienia przeciwko różyczce i grypie.