Zapalenie płuc jest stanem zapalnym dotyczącym pęcherzyków płucnych lub tkanki śródmiąższowej. W praktyce rozróżniamy zapalenie płuc pozaszpitalne (w warunkach środowiskowych) i szpitalne (u pacjentów przebywających w szpitalu). Bakterią odpowiedzialną za 30–40% pozaszpitalnych zapaleń płuc jest dwoinka zapalenia płuc (), która może prowadzić do inwazyjnej choroby pneumokokowej.

Rozpoznanie jest oparte na objawach, badaniu fizykalnym i obrazie radiologicznym. Objawy takie jak kaszel, ropna plwocina, ból w klatce piersiowej i duszność są typowe dla zapalenia płuc. Diagnozę potwierdza się radiogramem klatki piersiowej, a w badaniach laboratoryjnych obserwuje się leukocytozę i zwiększone stężenie CRP.

Leczenie zależy od podejrzewanej etiologii, a w przypadku zapalenia płuc bakteryjnego stosuje się antybiotyki. Ryzyko zgonu z powodu pozaszpitalnego zapalenia płuc jest minimalne u pacjentów nie wymagających hospitalizacji.

Zapalenie płuc jest częstą chorobą, ze względu na różnice epidemiologiczne wyróżnia się zapalenie płuc pozaszpitalne i szpitalne.

Ryzyko zapalenia płuc u pacjentów hospitalizowanych wynosi od 5 do 15 przypadków na 1000 hospitalizacji. Jest to większe u osób ciężko chorych oraz tych, które są mechanicznie wentylowane na oddziałach intensywnej terapii. Ryzyko zapalenia płuc u pacjentów wentylowanych mechanicznie wzrasta wraz z czasem trwania wentylacji. Osoby te są bardziej narażone na infekcję z powodu obniżonej odporności oraz zaburzenia naturalnych mechanizmów ochrony dróg oddechowych.

Czynniki zwiększające ryzyko zakażenia bakteriami opornymi na leki obejmują m.in. wcześniejszą antybiotykoterapię, długotrwałą hospitalizację, pobyty w placówkach opieki długoterminowej, stosowanie leków dożylnej w warunkach domowych oraz choroby prowadzące do osłabienia układu odpornościowego.

Przyczyny zapalenia płuc różnią się w przypadku zapalenia płuc występującego poza szpitalem oraz tego, które występuje w szpitalu. Dodatkowo flora bakteryjna oraz jej oporność na antybiotyki mogą różnić się w zależności od placówki szpitalnej.

Wśród przyczyn szpitalnego zapalenia płuc można wymienić urządzenia stosowane w opiece zdrowotnej, środowisko (powietrze, woda, sprzęt i odzież) oraz przenoszenie drobnoustrojów pomiędzy pacjentami, personelem medycznym lub innymi chorymi.

1. W ciągu pierwszych 4 dni hospitalizacji, występują te same bakterie, które wywołują zapalenie płuc występujące poza szpitalem oraz pałeczki Gram-ujemne (, , , i ), które są wrażliwe na antybiotyki.
2. Od dnia 5. zaczynają dominować szczepy bakterii wielolekoopornych, głównie tlenowych pałeczek Gram-ujemnych. Spośród bakterii Gram-dodatnich, najczęściej występuje , z opornością na metycylinę w szczepach szpitalnych.

W przypadku pozaszpitalnego zapalenia płuc najczęstszą przyczyną jest dwoinka zapalenia płuc.

Zapalenie płuc spowodowane zakażeniem tymi bakteriami często charakteryzuje się nietypowym obrazem klinicznym, gdzie gorączka jest łagodniejsza, a objawy spoza układu oddechowego są częstsze.

Pozostałe bakterie odgrywają mniejszą rolę w przypadkach pozaszpitalnego zapalenia płuc, ale należą do nich m.in. , , i bakterie beztlenowe. Około 1/3 przypadków tego rodzaju zapalenia płuc wywołują wirusy, ale obraz kliniczny nie zawsze jest typowy.

Wirusy dróg oddechowych (takie jak grypa, paragrypa, koronawirusy, adenowirusy itp.) stanowią około 30% przypadków zapalenia płuc występującego w szpitalu. U osób z osłabionym układem immunologicznym, zapalenie płuc może być spowodowane również innymi wirusami oraz grzybami.

W nawet 40% przypadków nie udaje się zidentyfikować czynnika wywołującego zapalenie płuc.

Antybiotykoterapia jest kluczowym elementem terapii zapalenia płuc. Wybór odpowiedniego antybiotyku należy do lekarza. Osoby uczulone na antybiotyki lub doświadczające niepożądanych skutków po stosowaniu antybiotyków powinny poinformować o tym swojego lekarza. W przypadku leczenia zapalenia płuc w domu, antybiotyki zazwyczaj są przyjmowane doustnie, chyba że zachodzi konieczność innego sposobu podania.

W szpitalu antybiotyki mogą być podawane doustnie, dożylnie lub domięśniowo, w zależności od stanu pacjenta. Zazwyczaj kurs antybiotykoterapii trwa 7 dni, ale w przypadku podejrzenia zakażenia drobnoustrojami atypowymi lub ciężkich przypadków infekcji innych bakterii, leczenie może zostać wydłużone do 14-21 dni.

Podczas stosowania antybiotyków należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarza. Dobrze jest starannie dobierać czas pomiędzy kolejnymi dawkami i przyjmować lek o stałej porze. Zalecenia dotyczące przyjmowania antybiotyków na czczo bądź w czasie posiłków różnią się w zależności od preparatu i powinny być sprawdzone w ulotce leku.

Ponieważ antybiotyki mogą niszczyć naturalną florę bakteryjną jelit, warto przyjmować probiotyki, które wspierają odbudowę zdrowej flory jelitowej. Najczęstszymi objawami niepożądanymi antybiotyków są problemy z przewodem pokarmowym, szczególnie biegunka, a rzadziej bóle brzucha czy nudności. Jeśli wystąpią skutki uboczne, należy skonsultować się z lekarzem, który oceni sytuację i ewentualnie zaproponuje zmianę leczenia.

W przypadku nagłych objawów takich jak duszność, zaburzenia świadomości, duże zmiany skórne, zawroty głowy czy kłopoty z oddychaniem podczas przyjmowania antybiotyku, należy niezwłocznie wezwać pomoc medyczną, ponieważ mogą to być objawy niebezpiecznej reakcji alergicznej.

Podczas hospitalizacji pacjenci z zapaleniem płuc często stanowią zagrożenie związane z infekcjami szpitalnymi, gdyż bakterie odpowiedzialne za zakażenie mogą być odporne na wiele antybiotyków. Niektóre szczepy bakterii, takie jak czy MRSA, są szczególnie niebezpieczne. Mimo wysiłków mających na celu eliminację infekcji szpitalnych, zadanie to jest często bardzo trudne.

Zapalenie płuc u osób poddawanych mechanicznej wentylacji jest spowodowane bakteriami, które często prowadzą do zakażeń szpitalnych. Choroba ta rozwija się po intubacji i rozpoczęciu wentylacji mechanicznej.

Zapalenie płuc u chorych, którzy nie wymagają hospitalizacji, zazwyczaj ustępuje szybko po skutecznej terapii antybiotykowej. Jednak u pacjentów wymagających hospitalizacji rokowanie może być mniej korzystne. Ryzyko zgonu zależy od przyczyny, ciężkości zapalenia płuc, obecności współistniejących chorób oraz wieku, i może sięgać od kilku do kilkunastu procent. Szpitalne zapalenie płuc, czyli występujące po 4 dniach od przyjęcia do szpitala, związane jest z wyższym ryzykiem zgonu, sięgającym od około 10% do 30–40% u chorych, u których zapalenie płuc rozwija się podczas pobytu na oddziale intensywnej terapii.

O konieczności hospitalizacji decyduje lekarz, uwzględniając stan kliniczny pacjenta, wyniki radiografii klatki piersiowej oraz dodatkowych badań. Wskazania do hospitalizacji mogą obejmować:

• niewydolność oddechową,
• obustronne i rozległe zmiany zapalne,
• powikłania, jak ropień płuc czy ropniak opłucnej,
• niewydolność nerek lub wątroby,
• zaburzenia świadomości,
• niskie ciśnienie tętnicze.

Zapobieganie wystąpieniu zapalenia płuc poza szpitalem jest kluczowe dla utrzymania zdrowego układu oddechowego. Przestrzeganie zdrowego stylu życia, unikanie palenia tytoniu oraz dbanie o higienę jamy ustnej mogą pomóc zminimalizować ryzyko zachorowania. Dodatkowo szczepionka przeciw grypie jest powszechnie dostępna i może znacznie obniżyć ryzyko zachorowania na zapalenie płuc spowodowane wirusem grypy. Podobnie szczepienie przeciw COVID-19 może zmniejszyć ryzyko ciężkiego przebiegu choroby.

Osoby ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na zapalenie płuc, takie jak osoby z upośledzoną odpornością czy starsze osoby przebywające w domach opieki, mogą skorzystać ze szczepionki przeciw .

Z kolei zapobieganie zapaleniu płuc w szpitalu jest wyzwaniem ze względu na powszechne występowanie bakterii i trudność w eliminacji ich z całego szpitala. Nie zawsze możliwe jest stosowanie antybiotyków profilaktycznie, ze względu na ryzyko powstania szczepów opornych na leczenie. Wsparcie w eliminacji nadmiernego stosowania antybiotyków oraz przestrzeganie zaleceń personelu szpitala może pomóc zmniejszyć ryzyko zakażeń szpitalnych, w tym zapalenia płuc.