Zapalenie ucha środkowego to infekcyjny proces charakteryzujący się obecnością zakażonego płynu w uchu środkowym i zapaleniem błony śluzowej. Zakażenie najczęściej jest spowodowane upośledzeniem trąbki Eustachiusza, co powoduje zaleganie i ropienie wydzieliny. OZUŚ jest częstsze u dzieci niż u dorosłych.

Najczęściej wywoływane przez bakterie ostre zapalenie ucha środkowego to: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis. Najczęściej zakażenie przechodzi do jamy bębenkowej z nosa lub nosogardła.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego znajduje się poniżej.

U dorosłych zazwyczaj pojawienie się nagłego zapalenia ucha środkowego poprzedza infekcja górnych dróg oddechowych lub zaostrzenie sezonowego alergicznego nieżytu nosa. Zapalenie ucha środkowego bywa zazwyczaj jednostronne i pojawia się nagle. Głównym objawem jest ból ucha - łagodny, umiarkowany lub silny, często towarzyszy mu również upośledzenie słuchu. W przypadku rozerwania błony bębenkowej ból ucha może natychmiast ustąpić, często pojawia się wtedy ropny wyciek z ucha.

Rzadziej występujący dodatkowy objaw to zaburzenia równowagi.

Inne objawy, takie jak wysoka gorączka, silny ból za uchem lub porażenie nerwu twarzowego, są związane z powikłaniami, a nie z samym ostrym zapaleniem ucha.

Jeśli zauważysz jakiekolwiek symptomy wskazujące na zapalenie ucha, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem pierwszego kontaktu. Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego może być prowadzone przez lekarza rodzinnego, ale w przypadku braku pewności co do diagnozy, trudności w leczeniu lub pojawienia się powikłań konieczna może okazać się konsultacja specjalisty otolaryngologa.

Lekarz diagnozuje ostre zapalenie ucha środkowego na podstawie charakterystycznego wywiadu, badania pacjenta oraz otoskopowego, który może ukazywać różną intensywność zmian zapalnych zależnie od rozwoju choroby. Testy słuchu zazwyczaj wykazują zaburzone przewodzenie dźwięku.

W leczeniu ostrego zapalenia ucha środkowego bez powikłań konieczne jest stosowanie antybiotyku. Zazwyczaj po 48-72 godzinach od rozpoczęcia kuracji pacjent powinien zauważyć znaczną poprawę. Jeśli jednak po upływie tego czasu nie ma polepszenia stanu zdrowia, należy skonsultować się ponownie z lekarzem w celu ewentualnej zmiany leczenia.

Jeśli w trakcie ostrego zapalenia ucha środkowego nastąpi perforacja błony bębenkowej, w większości przypadków zakończy się to samoistnym wygojeniem. Perforacja umożliwia odpływ zakażonego płynu, zmniejszając ciśnienie w uchu środkowym i sprzyjając szybszemu gojeniu się błony bębenkowej. W takiej sytuacji lekarz może zalecić również stosowanie kropli do uszu z antybiotykiem w formie miejscowej, obok antybiotyku doustnego.

Osoby, u których doszło do perforacji błony bębenkowej podczas ostrego zapalenia ucha środkowego, powinny zachować ostrożność w kontakcie z wodą: unikać pływania, nurkowania oraz dostawania się wody do ucha podczas kąpieli lub prysznica (np. stosować wacik posmarowany wazeliną w uchu podczas kąpieli). W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy nawracających lub ciężkich epizodach ostrego zapalenia ucha środkowego, otwór w błonie bębenkowej może stać się przewlekły.

Rokowanie w przypadku ostrego zapalenia ucha środkowego jest korzystne. Z reguły właściwe leczenie skutkuje szybką poprawą. Samoczynne pęknięcie błony bębenkowej, które może wystąpić w trakcie zapalenia, zazwyczaj się goi po ustąpieniu stanu zapalnego.

Najczęstsze komplikacje:

• powtarzające się ostre zapalenie ucha środkowego, czyli występowanie OZUŚ więcej niż dwa razy w ciągu pół roku; pacjentów z nawracającym ostrym zapaleniem ucha środkowego laryngolog zazwyczaj kieruje na badania obrazowe (np. rezonans magnetyczny), ponieważ mogą wystąpić u nich nieprawidłowości – na przykład guz
• utrzymujący się ubytek słuchu po ostrym zapaleniu ucha środkowego – krótkotrwały spadek słuchu może pojawić się podczas OZUŚ z powodu płynu w uchu środkowym. W przypadku jednak gdy utrzymuje się dłużej niż 1–2 tygodnie po ustąpieniu zakażenia, wymaga konsultacji z laryngologiem.
• przewlekła perforacja (otwór) błony bębenkowej – w trakcie OZUŚ może dochodzić do pęknięcia błony bębenkowej, która zazwyczaj goi się samoistnie. W przypadku powtarzających się lub ciężkich epizodów ostrym zapalenia ucha środkowego, perforacje mogą stać się przewlekłe. Jeśli otwór w błonie bębenkowej utrzymuje się przez sześć tygodni lub dłużej, wymaga konsultacji laryngologicznej.

Inne komplikacje ostrego zapalenia ucha środkowego u dorosłych są rzadkie, ale mogą wystąpić z różnych powodów, takich jak upośledzona odporność, nieprawidłowości anatomiczne tej okolicy, niewłaściwa terapia antybiotykowa (np. nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich, przedwczesne odstawienie antybiotyku) lub szczególnie zjadliwe patogeny. Należą do nich: zapalenie wyrostka sutkowatego (fragmentu kości czaszki), zapalenie błędnika, porażenie nerwu twarzowego, ubytek słuchu, zapalenie kości skalistej, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych usznopochodne, ropień nadtwardówkowy, podtwardówkowy lub ropień mózgu, wodogłowie wskutek zakrzepu zatok żylnych bocznych mózgu, septyczna zakrzepica zatok żylnych mózgu.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego polega na nawracającym zakażeniu ucha środkowego i/lub komórek powietrznych wyrostka sutkowatego przy obecności otworu w błonie bębenkowej.

Ten stan zapalny częściej występuje u dzieci niż u dorosłych, podobnie jak ostre zapalenie ucha środkowego.

Klasyfikacje przewlekłego stanu zapalnego ucha środkowego różnią się w zależności od przebiegu choroby i jej lokalizacji. Może to być łagodne (nieaktywne) zapalenie ucha środkowego, przewlekłe zapalenie ucha środkowego z wysiękiem lub przewlekłe ropne zapalenie ucha środkowego.

Przewlekłe perlakowe zapalenie ucha środkowego

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego może być związane z perlakiem, który jest formą przewlekłego stanu zapalnego w uchu środkowym. Perlak składa się z masy nabłonka, bakterii, wydzielin i kryształów cholesterolu, tworząc guz białoszarego połysku. Perlaki dzielą się na wrodzone i nabyte, z czego perlaki nabyte powstają na skutek stanów zapalnych ucha i trąbki słuchowej.

U dzieci często po wystąpieniu ostrego zapalenia ucha środkowego może pojawić się przewlekła choroba uszu. Przewlekłe ropne zapalenie ucha środkowego szczególnie dotkliwie występuje w miejscach o niższym statusie społeczno-ekonomicznym i może być związane z opóźnieniem leczenia ostrego zapalenia ucha środkowego, gorszymi warunkami higienicznymi, paleniem tytoniu lub złym odżywianiem. Trudno określić moment, w którym ostre zapalenie ucha środkowego przeradza się w przewlekłe. Zazwyczaj przyjmuje się, że jest to około sześciu tygodni do trzech miesięcy.

U dorosłych przewlekłe zapalenie ucha środkowego dotyka pacjentów z perforacją błony bębenkowej, która nie chce się zagoić. Z reguły u tych osób występowały nawracające zapalenia ucha w okresie dzieciństwa.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego wynika z zaburzeń przewodu (trąbki) Eustachiusza, często związanych z jego niedrożnością - na ogół spowodowaną infekcjami dróg oddechowych górnych lub sezonowym alergicznym nieżytem nosa. Natomiast niedrożność przewodu Eustachiusza nie powoduje infekcji, ale może powodować objawy, takie jak słyszenie własnego głosu (autofonia) i uczucie pełności w uchu. Rzadko przewlekłe zapalenie ucha środkowego z obecnością płynu jest spowodowane niedrożnością otworu przewodu Eustachiusza z powodu guza lub jako powikłanie radioterapii tej okolicy.

Głównymi objawami długotrwałego zapalenia ucha środkowego są problemy z słuchem, wyciek z ucha oraz uczucie zawrotów głowy po dostaniu się wody do ucha (gdy występuje ubytek w błonie bębenkowej).

Najczęstszym objawem przewlekłego ropnego zapalenia ucha środkowego jest powtarzające się lub ciągłe wyciekanie ropy z ucha. Zazwyczaj nie towarzyszy temu ból, gorączka ani inne objawy infekcji. Ropny płyn wydostający się z ucha może być nieprzyjemnie pachnący.

Zazwyczaj również występuje pogorszenie słuchu. Stopień utraty słuchu zależy od miejsca i rozmiaru ubytku w błonie bębenkowej, stanu kosteczek słuchowych oraz długości trwania przewlekłego uszkodzenia.

Rozpoznanie przewlekłego zapalenia ucha środkowego można postawić na podstawie wywiadu oraz badania otoskopowego. Często jednak ostateczne potwierdzenie diagnozy uzyskuje się podczas leczenia operacyjnego. Wykonanie badań obrazowych (np. tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny) może być pomocne w określeniu stopnia uszkodzenia kości otaczających, zwłaszcza w przypadku perlaka.

Celem terapii przewlekłego ropnego zapalenia ucha środkowego jest pozbycie się wycieku z ucha, wyleczenie błony bębenkowej oraz obecnego zakażenia, a także zapobieganie powikłaniom i nawrotom. Terapia jest dostosowana do rodzaju przewlekłego zapalenia ucha środkowego oraz do objawów. Może obejmować odpowiednią higienę ucha, antybiotyki stosowane lokalnie w uchu, antybiotyki doustne oraz leczenie operacyjne. Ważne jest, aby osoby z perforacją błony bębenkowej chroniły ucho przed dostaniem się wody. Podczas kąpieli i prysznica należy zabezpieczyć otwór słuchowy.

Prognoza w długotrwałym zapaleniu ucha środkowego różni się w zależności od rodzaju zapalenia. Zazwyczaj prognoza jest korzystna, a ryzyko powikłań jest niskie. W przypadku powikłanego przewlekłego zapalenia ucha środkowego rokowanie może być gorsze i często prowadzi do trwałego uszczerbku słuchu.

Aby uzyskać pełne zdrowie po przewlekłym zapaleniu, konieczne jest przestrzeganie zaleceń lekarza dotyczących leczenia oraz regularne uczestnictwo w kontrolach. Samo leczenie nie jest wystarczające, aby wyzdrowieć - konieczne jest również odpowiednie zaangażowanie pacjenta w proces rekonwalescencji.

Chroniczne schorzenia zapalne ucha środkowego najczęściej wynikają z wcześniejszych przypadków ostrej infekcji. Dlatego kluczową rolę w zapobieganiu nim odgrywa właściwa diagnostyka i terapia ostrych stanów zapalnych ucha.