Powszechnie używa się określenia stan przedzawałowy, którym jest etap poprzedzający zawał. Medycznie jednak nie istnieje taka choroba, która określałaby charakterystykę, objawy czy diagnozę tego stanu.

Mówi się natomiast o wczesnych objawach zawału serca. Ważne jest, by pamiętać, że objawy zawału mogą się u każdej osoby przejawiać inaczej i nie zawsze są nagłe. U niektórych osób objawy rozwijają się stopniowo. Do wczesnych objawów zawału należą:

• dyskomfort w klatce piersiowej – większość zawałów serca objawia się dyskomfortem, który utrzymuje się dłużej niż kilka minut; może to być uczucie ucisku, ściskania, pełności lub bólu
• dyskomfort w innych obszarach górnej części ciała – objawy mogą obejmować ból lub dyskomfort w ramionach, plecach, szyi, szczęce lub żołądku.
• duszność – może występować z dyskomfortem w klatce piersiowej lub bez niego
• inne objawy – mogą to być oblewanie się zimnym potem, nudności lub zawroty głowy.

Niektórzy uważają niestabilną dławicę piersiową za stan przedzawałowy. Polega to na ograniczeniu przepływu krwi w tętnicy wieńcowej, ale bez całkowitego zablokowania. Wtedy dochodzi do niedokrwienia mięśnia sercowego. Objawy dławicy piersiowej niestabilnej są podobne do zawału serca.

Należy pamiętać, że niestabilna dławica wieńcowa zwiększa ryzyko zawału serca, ale nie oznacza to automatycznie, że do niego dojdzie.

Zawał oznacza uszkodzenie narządu lub tkanki spowodowane brakiem dostatecznego dopływu krwi. Zawał serca to sytuacja, kiedy mięsień sercowy nie otrzymuje wystarczającej ilości krwi poprzez naczynia wieńcowe, co prowadzi do jego uszkodzenia.

Niedobór krwi powoduje, że komórki mięśnia sercowego (kardiomiocyty) przestają prawidłowo pracować, a następnie ulegają rozpadowi, co powoduje wyciek substancji do krwi. Przykładem takiej substancji jest troponina, którą można wykryć we krwi pacjentów z zawałem serca. Na miejscu zniszczonych kardiomiocytów pojawia się blizna.

Istnieje kilka rodzajów zawału serca, które są określane jako ostre zespoły wieńcowe (OZW). Na podstawie wyników elektrokardiografii (EKG) wyróżnia się:

• NSTEMI - zawał serca bez uniesienia odcinka ST, czyli zawał, który nie powoduje specyficznego uniesienia odcinka ST na zapisie EKG
• STEMI - zawał serca z uniesieniem odcinka ST, czyli widoczne uniesienie odcinka ST na badaniu EKG.

Zawał serca najczęściej wynika z pęknięcia blaszki miażdżycowej w tętnicy wieńcowej, która zamyka naczynie wieńcowe i blokuje napływ krwi do serca. Rzadziej może być spowodowany niedokrwieniem mięśnia sercowego z różnych przyczyn, takich jak arytmią, nadciśnieniem tętniczym czy niedokrwistością.

Czasem zawał serca może wystąpić z powodu zwężenia naczynia przez rosnącą blaszkę miażdżycową. Przyczyny zawału są identyczne z przyczynami choroby wieńcowej, a określane są jako czynniki ryzyka miażdżycy lub chorób sercowo-naczyniowych.

Co roku w Polsce odnotowuje się ponad 100 000 przypadków ostrych zespołów wieńcowych. W 2018 roku zapadalność na te zespoły wynosiła 2997 na milion mieszkańców.

Głównym symptomem zawału serca jest silny ból w klatce piersiowej, który stopniowo narasta i może promieniować do innych części ciała. Osoby starsze mogą doświadczać mniej charakterystycznych lub braku bólu.

Inne objawy mogą obejmować duszność, osłabienie, zawroty głowy, kołatanie serca, ból brzucha, niepokój i lęk. Często zawał serca może przebiegać bez wyraźnych objawów, co utrudnia ustalenie diagnozy. U osób, które przeszły zawał, objawy mogą być różne przy kolejnym ataku.

Jeśli ból w klatce piersiowej trwa dłużej niż 5 minut i nie ustępuje nawet po odpoczynku lub zażyciu nitrogliceryny, należy natychmiast zadzwonić pod numer telefonu ratunkowego 999 lub 112. W przypadku braku dostępu do telefonu, należy poprosić kogoś o pomoc.

Chory powinien wezwać pogotowie nawet jeśli nie jest pewien, czy jego objawy są spowodowane zawałem serca. W wielu kampaniach społecznych w USA używano powiedzenia "lepiej dmuchać na zimne", aby podkreślić konieczność natychmiastowego wezwania pomocy medycznej w przypadku podejrzenia zawału serca.

Niebagatelne znaczenie ma czas, jaki upływa od pojawienia się bólu w klatce piersiowej do rozpoczęcia terapii, gdyż im szybciej wdrożone zostanie leczenie zawału, tym większa możliwość ocalenia mięśnia sercowego. Optymistyczne prognozy dotyczą pacjentów, u których terapia została rozpoczęta w ciągu pierwszej godziny od wystąpienia symptomów. Jest to znana jako złota godzina. Niestety, wielu ludzi opóźnia rozpoczęcie właściwej terapii zajmując się zbędnymi czynnościami, takimi jak kuracja na własną rękę czy dzwonienie do rodziny, znajomych czy lekarza rodzinnego.

Im dłużej tętnica jest zablokowana, tym większy obszar mięśnia sercowego odnosi uszkodzenia, stąd im szybciej zainicjowane zostanie leczenie mające na celu otwarcie tętnicy wieńcowej, tym większa możliwość ocalenia mięśnia sercowego. Stąd również pojęcie „czas to mięsień” używane przez kardiologów.

Niestety, czasu jest niewiele. Zazwyczaj w ciągu 3–6 godzin cały obszar mięśnia sercowego zaopatrywany przez zablokowaną tętnicę wieńcową ulega zniszczeniu, a te zmiany są nieodwracalne, mimo zastosowania nowoczesnych terapii.

Poważnym błędem jest udanie się do szpitala własnym środkiem transportu lub z użyciem pojazdu osób bliskich. Jedynie bezpiecznym środkiem transportu dla osoby podejrzewanej o zawał serca jest karetka pogotowia, bowiem już w trakcie transportu można rozpocząć terapię. Czasami w ekstremalnych momentach zawału dochodzi do zatrzymania krążenia, w takiej sytuacji personel ambulansu dysponuje niezbędną wiedzą i sprzętem, by przywrócić pracę serca. W trakcie transportu ratownicy kontaktują się z personelem szpitala, który jest w stanie przygotować się do natychmiastowej terapii zawału serca.