Zawroty głowy oraz zaburzenia równowagi są częstymi dolegliwościami, występującymi u znacznego odsetka dorosłych i dzieci. Częściej występują one u kobiet i osób starszych. Zawroty głowy to złudzenie ruchu otoczenia lub ciała, z towarzyszącymi nudnościami lub wymiotami.

Układ równowagi składa się z układu przedsionkowego, narządu wzroku oraz zmysłu czucia głębokiego, które przekazują informacje do ośrodkowego układu nerwowego. Po analizie tych informacji, impulsy są przesyłane do mięśni okoruchowych i szkieletowych, co zapewnia stabilizację spojrzenia i równowagę w różnych pozycjach ciała i głowy.

Najczęściej zawroty głowy można podzielić na zawroty układowe, charakteryzujące się złudzeniem ruchu, i zawroty nieukładowe, które objawiają się niestabilnością, brakiem równowagi i lękiem przed upadkiem.

Zawroty głowy wynikają z złożonych zaburzeń układu błędnikowego, który składa się z części obwodowej z błędnikiem i części ośrodkowej z jądrami przedsionkowymi w pniu mózgu, móżdżku i korze mózgowej. Uczucie zawrotów głowy może towarzyszyć zasłabnięciu, a pacjent może odczuwać dodatkowo mroczki przed oczami, szumienie w uszach, bladość i pocenie się. Zawroty mogą również występować z niestabilnością w przypadku osłabienia wzroku, uszkodzeń układu ruchowego czy czucia głębokiego.

Ze względu na lokalizację przyczyny, wyróżniamy dwa rodzaje zawrotów głowy: obwodowe i ośrodkowe.

Zawroty głowy obwodowe to te spowodowane przyczyną poza ośrodkowym układem nerwowym, takie jak urazy ucha wewnętrznego, zapalenie błędnika czy otoskleroza.

Z kolei zawroty głowy ośrodkowe mają swoją przyczynę w ośrodkowym układzie nerwowym, np. w udarze pnia mózgu, migrenie czy stwardnieniu rozsianym.

Istnieją również fizjologiczne zawroty głowy, spowodowane ruchem, które nie są niepokojące. Badania wykazały, że najczęstszą przyczyną zawrotów głowy są zaburzenia dotyczące ucha wewnętrznego.

W tabelach przedstawiono najczęstsze choroby otolaryngologiczne i układu nerwowego, które mogą powodować zawroty głowy.

Zawroty głowy, które charakteryzują się uczuciem chwiejącej się lub zapadającej postawy, niestabilnością i niepewnym chodem, pojawiają się stopniowo i są łagodne, trwające zaledwie kilka sekund, mogą prowadzić do upadków, utrzymują się przez dłuższy okres czasu (miesiące, lata), a ruchy głowy nie mają na nie wpływu, są zazwyczaj związane z zawrotami ośrodkowymi. Czasami towarzyszą im problemy ze wzrokiem (widzenie mroczek), bóle głowy, a rzadziej zaburzenia świadomości, drgawki, niedowłady kończyn lub nerwów czaszkowych. Najczęstszym typem zawrotów ośrodkowych głowy są te, które występują z migreną. Stanowią one około 1 pacjentów cierpiących na zawroty głowy.

Natomiast obwodowe zawroty głowy są najbardziej powszechnym typem zawrotów głowy. Pacjent odczuwa kołowy ruch, które pojawiają się nagle, mogą być intensywne, zwłaszcza na początku, stopniowo słabną, trwają od kilkudziesięciu minut do kilku godzin, a ruchy głowy mogą pogłębiać ich nasilenie. Czasami towarzyszą im problemy ze słuchem (niedosłuch, głuchota, szum w uchu, uczucie pełności w uchu), a rzadko ból głowy.

Najczęstszą przyczyną obwodowych zawrotów głowy są tzw. łagodne położeniowe zawroty głowy.

Objawy łagodnych przemieszczeń zawrotów głowy wynikają z przemieszczania się luźnych kamyczków w uchu, zwanych otolitami. Choroba ta zazwyczaj manifestuje się pomiędzy 50. a 70. rokiem życia i często nie posiada oczywistej przyczyny u starszych pacjentów. Natomiast u młodszych osób może być związana z urazem głowy. Objawy obejmują uczucie wirowania, które wzmacnia się podczas zmiany pozycji głowy i towarzyszą im nudności, wymioty, nadmierne pocenie się oraz oczopląs. Leczenie polega na specjalnych manewrach, które mają na celu przesunięcie kamyczków błędnikowych do właściwej pozycji za pomocą określonych ruchów głową pacjenta.

Normalne zawroty głowy nie powinny wywoływać niepokoju. Natomiast należy zwrócić uwagę na zawroty głowy, które pojawiają się po raz pierwszy i nie można ich wytłumaczyć zewnętrznymi czynnikami. Konieczne jest natychmiastowe zbadanie sytuacji, jeśli występują inne towarzyszące objawy, takie jak ból głowy, osłabienie kończyn, czy zaburzenia czuciowe, na przykład drętwienie połowy ciała.

Przyczyny zawrotów głowy są różne i ważne jest dokładne zebranie informacji od pacjenta w celu zrozumienia objawów. Należy zwrócić uwagę na nagłość, częstotliwość, czas trwania zawrotów, szumy w uszach, nudności i wymioty. Istotne jest także monitorowanie okoliczności wystąpienia objawów.

Dalsza diagnostyka opiera się na badaniu neurologicznym, ocenie równowagi i chodu pacjenta oraz ewentualnych konsultacjach specjalistycznych. Leczenie zawrotów głowy obejmuje zarówno postępowanie objawowe, jak i przyczynowe.