Zespół nerczycowy obejmuje zbiór objawów klinicznych i zaburzeń laboratoryjnych, będących powikłaniem chorób nerek, które prowadzą do dużej utraty białka z moczu. Objawy to m.in. duży białkomocz, obrzęki, niskie stężenie białka we krwi oraz wysokie stężenie lipidów, głównie cholesterolu.

Przyczyną zespołu nerczycowego są choroby nerek, które powodują uszkodzenie struktur kłębuszków nerkowych. U dzieci najczęściej jest to submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek, podczas gdy u dorosłych przyczyny mogą być bardziej zróżnicowane, np. pierwotne kłębuszkowe zapalenie nerek czy inne choroby powodujące uszkodzenie nerek, takie jak cukrzyca czy toczeń rumieniowaty układowy. W przypadku zmienionych chorób kłębuszkowych dochodzi do przesączania białek osocza, zwłaszcza albumin, przez nerki, co prowadzi do ich traconej z moczem. Gdy tempo utraty białka przez nerki przewyższa produkcję nowych białek przez wątrobę, stężenie białka we krwi maleje, co powoduje zatrzymywanie sodu przez chore nerki i obrzęki. Częste przyczyny zespołu nerczycowego to np. różne formy kłębuszkowego zapalenia nerek oraz uszkodzenie kłębuszków nerkowych w przebiegu innych chorób, takich jak cukrzycowa choroba nerek, skrobiawica nerek, nefropatia toczniowa, nowotwory, reakcje na leki, zakażenia, stan przedrzucawkowy czy zakrzepica żyły nerkowej.

Zaburzenie, o którym mowa, jest dość rzadkie i występuje nowy przypadek tego zjawiska u jednej osoby na 100 tysięcy rocznie.

Pojawieniem się pierwszych objawów najczęściej jest występowanie obrzęków w okolicach twarzy (wokół oczu) rano oraz obrzęków nóg, które nasilają się w pozycji stojącej, osiągając największy stopień wieczorem. Na początku mogą być one przejściowe, czyli pojawiające się z przerwami. Czasami rozwijają się szybko i w ciągu kilku dni prowadzą do wzrostu masy ciała o kilka kilogramów.

W najbardziej zaawansowanych przypadkach, oprócz obrzęków całego ciała, dochodzi do gromadzenia się płynu w jamie brzusznej oraz w jamach opłucnej. Towarzyszące tym objawom mogą być brak apetytu oraz osłabienie. Możliwymi konsekwencjami choroby nerek są nadciśnienie tętnicze oraz objawy niewydolności nerek - ostrej lub przewlekłej.

Jako powikłania mogą pojawić się infekcje oraz zakrzepica żylna lub tętnicza (ponieważ z moczem są wydalane także przeciwciała i białka regulujące krzepnięcie krwi). Charakterystyczną nieprawidłowością jest także wysokie stężenie cholesterolu we krwi.

Obrzęk, czyli nagromadzenie płynu w tkankach, zawsze należy traktować jako znak alarmowy i powinien skłonić do natychmiastowej konsultacji z lekarzem.

Lekarz identyfikuje zespół nerczycowy poprzez obecność obrzęków oraz niestandardowe wyniki badań moczu (więcej niż 300 mg/dl białka w moczu, utrata ponad 3,5 g białka na dobę) i krwi (niskie stężenie białka całkowitego i albuminy, wysokie stężenie cholesterolu całkowitego i LDL).

Następnie lekarz określa, jaka choroba nerek spowodowała zespół nerczycowy. Dane z wywiadu, badania fizykalnego oraz wyniki badań laboratoryjnych i obrazowych mogą być wystarczające do ustalenia przyczyny zespołu nerczycowego w przypadku cukrzycowej choroby nerek, skrobiawicy oraz często, nefropatii w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego. Aby potwierdzić przyczynę, konieczna jest biopsja nerki.

W przypadku kłębuszkowego zapalenia nerek wynik biopsji pozwala na określenie jego typu, co ma istotne znaczenie dla wyboru odpowiedniego leczenia.

Najważniejsze jest leczenie przyczyny, czyli schorzenia prowadzącego do uszkodzenia kłębuszków nerkowych. W przypadku pierwotnych i wielu wtórnych zapaleń kłębuszkowych nerek, stosuje się terapię immunosupresyjną, zazwyczaj steroidami.

Jeśli nie ma przeciwwskazań, zaleca się stosowanie leków z grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny lub blokerów receptora angiotensyny (ewentualnie oba), ponieważ zmniejszają one białkomocz i mają działanie ochronne na nerki.

Obrzęki należy leczyć za pomocą leków moczopędnych (czasami konieczne są duże dawki), tak aby masa ciała zmniejszała się około 1 kg na dobę.

Dieta powinna ograniczać spożycie soli do mniej niż 6g/dobę (6g to około 1 łyżeczka). Obniżenie stężenia cholesterolu następuje samoistnie w miarę zmniejszania białkomoczu. W przypadku utrzymującej się hipercholesterolemii, zaleca się stosowanie leków obniżających stężenie cholesterolu, takich jak statyny.

W sytuacji wystąpienia powikłań zakrzepowych, konieczne jest stosowanie leków przeciwkrzepliwych, zazwyczaj przez cały czas trwania zespołu nerczycowego.

Zespół utraty białka z moczem ustępuje po zmniejszeniu białkomoczu. Pełne wyleczenie występuje, gdy choroba nerek ustępuje lub zostaje wyleczona, zwłaszcza u osób z kłębuszkowymi zapaleniami nerek.

W niektórych przypadkach wyleczenie jest trwałe, ale może dojść do nawrotu. W przypadkach takich jak cukrzycowa choroba nerek lub skrobiawica, można liczyć jedynie na poprawę, a nie całkowite wyleczenie.

Pacjenci cierpiący na przewlekłą chorobę nerek zazwyczaj wymagają długotrwałego monitorowania medycznego. Należy im pozostawać pod opieką specjalisty od chorób nerek, który określa częstotliwość wizyt kontrolnych oraz zaleca niezbędne badania.

Zapobieganie zespołowi nerczycowemu polega na unikaniu i leczeniu chorób nerek charakteryzujących się występowaniem dużego stężenia białka w moczu. Jest to możliwe przede wszystkim w przypadku cukrzycowej choroby nerek oraz przewlekłych stanów zapalnych.