Zespół policystycznych jajników (PCOS) to choroba dotycząca kobiet w wieku rozrodczym, charakteryzująca się obecnością wielu pęcherzyków w jajnikach widocznych na badaniu USG. Przyczyny powstawania tego zespołu są złożone i mogą wynikać zarówno z czynników genetycznych, endokrynologicznych, metabolicznych, jak i środowiskowych. PCOS objawia się brakiem owulacji i nadprodukcją hormonów męskich, co prowadzi do zmian w organizmie kobiety. Insulinooporność jest również częstym problemem towarzyszącym PCOS, mogącym pogłębiać objawy zaburzenia.

PCOS może mieć charakter dziedziczny oraz występować u kobiet, które były narażone na nadmierną ekspozycję na hormony męskie w okresie płodowym. Ryzyko rozwoju zaburzeń jest większe u kobiet z nadwagą lub otyłych, prowadzących niezdrowy tryb życia oraz u tych, u których proces dojrzewania zaczął się wcześnie.

Nieleczony PCOS może prowadzić do powikłań metabolicznych, takich jak zaburzenia równowagi węglowodanowej i lipidowej, a także zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu II, chorób układu krążenia, zespołu metabolicznego i nowotworów błony śluzowej macicy.

Szacuje się, że PCOS dotyka 4-12% kobiet w wieku rozrodczym, co czyni je stosunkowo częstym zaburzeniem w tej grupie wiekowej. Jednak często jest nadmiernie diagnozowane, zwłaszcza u młodych osób.

Objawy współistniejące, takie jak nieregularne cykle menstruacyjne, nagłe zaprzestanie miesiączkowania przed wiekiem menopauzalnym, nadmierne owłosienie w typowo męskich miejscach, trądzik, przetłuszczanie się skóry i włosów oraz łysienie typu męskiego, powinny skłonić do diagnostyki związanej z zespołem policystycznych jajników (PCOS).

U niektórych kobiet z PCOS, z powodu insulinooporności, może dojść do nadmiernego przyrostu masy ciała, charakterystycznego dla otyłości typu androidalnego. Warto jednak zaznaczyć, że także szczupłe kobiety mogą cierpieć na zaburzenia związane z PCOS.

Zespół ten może być przyczyną problemów z płodnością u około połowy pacjentek, ze względu na problemy z owulacją. Niektóre z nich mogą także doświadczać trudności związanych ze zdrowiem psychicznym, takich jak depresja i zaburzenia lękowe.

Niepokojące symptomy (szczególnie nieprawidłowe cykle menstruacyjne) wymagają konsultacji u ginekologa lub ginekologa-endokrynologa celem diagnostyki. PCOS często jest diagnozowane dopiero w trakcie prób zajścia w ciążę. Wczesne rozpoczęcie leczenia oraz zmiana stylu życia pomaga w kontrolowaniu choroby i minimalizuje wpływ na codzienne funkcjonowanie kobiety.

Leczenie powinno być wielodyscyplinarne - pacjentka z PCOS powinna mieć stałą opiekę lekarza rodzinnego, który monitoruje jej stan zdrowia oraz ewentualne problemy metaboliczne, wymagające dodatkowego leczenia i konsultacji specjalistycznych. Pacjentom otyłym zalecana jest wizyta u dietetyka. Zaburzenia psychiczne, takie jak depresja czy lęki, powinny być leczone przez psychiatrę lub psychoterapeutę.

Objawy zespołu policystycznych jajników są mało specyficzne, dlatego diagnoza wymaga przeprowadzenia odpowiednich badań, w celu wykluczenia innych schorzeń, które mogą powodować podobne objawy. Lekarz ginekolog przeprowadza wywiad z pacjentką, przeprowadza badanie ginekologiczne oraz zleca dodatkowe testy.

Do diagnozy PCOS stosuje się tzw. kryteria Rotterdamskie. Aby postawić diagnozę PCOS, muszą być spełnione co najmniej 2 z 3 kryteriów:

• objawy związane z podwyższonym poziomem androgenów we krwi
• brak lub nieregularne owulacje
• policystyczny obraz jajników w badaniu ultrasonograficznym.

Badanie ultrasonograficzne przezpochwowe jest metodą obrazową wybieraną w diagnostyce PCOS. Lekarz ocenia obecność policystycznych jajników, które są zdefiniowane jako jajniki o objętości około 10 cm3 i co najmniej 20 pęcherzyków o średnicy 2–9 mm w każdym z narządów.

Wszystkie badania hormonalne powinny być przeprowadzane w pierwszej fazie cyklu menstruacyjnego, czyli między 3. a 5. dniem od pierwszego dnia miesiączki. Należy sprawdzić poziom testosteronu, SHBG, androstendionu, DHEA-S oraz hormonów gonadotropin – LH i FSH. O ocenę obecności cykli owulacyjnych u kobiety można ustalić poziom progesteronu w drugiej fazie cyklu.

W ramach badań dodatkowych zaleca się także przeprowadzenie testu obciążenia glukozą, który pozwala ocenić gospodarkę węglowodanową organizmu.

Ważne jest także wykluczenie innych zaburzeń hormonalnych, takich jak zespół Cushinga, choroby tarczycy, wrodzony przerost nadnerczy, hiperprolaktynemia, akromegalia oraz obecność guzów wydzielających męskie hormony płciowe.

U osób z nadwagą należy rozpocząć leczenie zespołu policystycznych jajników od zmiany stylu życia, w tym redukcji masy ciała poprzez odpowiednią dietę i regularną aktywność fizyczną. Następnie, w przypadku braku efektów, konieczne może być zastosowanie leczenia farmakologicznego, dopasowanego do oczekiwanego rezultatu pacjentki.

Dla kobiet, które nie planują ciąży, proponowane jest stosowanie dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych w celu zmniejszenia objawów i ryzyka powikłań. W przypadku niepłodności, terapia skupia się na przywróceniu regularnych cykli owulacyjnych, z wykorzystaniem leków takich jak cytrynian klomifenu. Metformina jest pomocniczym lekiem, wspomagającym utrzymanie równowagi metabolicznej.

Zespół policystycznych jajników jest chorobą, której objawy można zminimalizować jedynie poprzez stałą opiekę medyczną i leczenie. Dla kobiet z problemami hormonalnymi, szansa na zajście w ciążę po zmianie trybu życia i odpowiedniej terapii jest wysoka.