Reaktywne zapalenie stawów, wcześniej znane jako zespół Reitera, to schorzenie zapalne stawów, które rozwija się po przebytej infekcji, zazwyczaj związanej z układem pokarmowym lub narządami płciowymi. Najczęściej są to pałeczki jelitowe (np. Salmonella, Yersinia, Shigella), Campylobacter i chlamydie (Chlamydia trachomatis, Chlamydia pneumoniae), które są odpowiedzialne za zakażenie prowadzące do reaktywnego zapalenia stawów.

Odpowiedź miejscowego układu odpornościowego na obecność bakterii lub ich fragmentów w stawach wywołuje stan zapalny. Objawia się to zapaleniem jednego lub kilku stawów (oraz przyczepów ścięgnistych), zazwyczaj asymetrycznie, głównie w kończynach dolnych.

Reaktywne zapalenie stawów jest diagnozowane u mniejszości pacjentów, którzy mieli wcześniej infekcję bakteryjną, która może spowodować tego rodzaju reakcję.

Oznacza to, że tylko kilka osób spośród wszystkich, które miały zakażenie potencjalnie groźnymi bakteriami, rzeczywiście rozwinie reaktywne zapalenie stawów.

Reaktywne zapalenie stawów rozwija się po około 6 tygodniach od infekcji, która może być łagodna lub bezobjawowa.

Najczęstszymi objawami są ból i obrzęk jednego lub kilku stawów, zazwyczaj na kończynach dolnych. Zapalenie stawów występuje asymetrycznie i może towarzyszyć mu ból pleców, krzyża, pośladków oraz trudności z chodzeniem z powodu bólu pięt i obrzęków. Intensywność objawów jest różna.

Na narządach płciowych mogą wystąpić zmiany skórne takie jak pęcherzyki, nadżerki czy plamki. Mogą również towarzyszyć im wycieki z cewki moczowej, pochwy oraz ból przy oddawaniu moczu.

Na podeszwach stóp mogą pojawić się wysypki i nadmierne łuszczenie skóry, mogą również wystąpić zmiany skórne na dłoniach w postaci krostkowej wysypki. Paznokcie mogą być żółtawe lub szare, zgrubiałe lub bruzdowane. Afty mogą pojawić się na błonie śluzowej ust i języka. Czasem mogą pojawić się czerwone guzy na skórze, nazywane rumieniem guzowatym.

Zmiany mogą dotyczyć także oka - takie jak zapalenie spojówek, ból jednego oka z niewyraźnym widzeniem, łzawieniem, zaczerwienieniem i światłowstrętem.

U niektórych pacjentów mogą wystąpić objawy ogólne, takie jak złe samopoczucie, osłabienie i gorączka.

W rzadszych przypadkach, szczególnie u osób długotrwale chorych, mogą pojawić się zmiany w sercu, zapalenie błon surowiczych, mikroskopowe zapalenie jelit oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Jeśli zauważysz objawy reaktywnego zapalenia stawów, powinieneś skonsultować się z lekarzem. W przypadku towarzyszenia chorobie objawów ogólnych, takich jak gorączka lub znaczne osłabienie, wizyta u lekarza powinna nastąpić jak najszybciej. Jeśli natomiast pojawią się zaburzenia widzenia, światłowstręt lub silny ból oka, konieczne jest natychmiastowe skonsultowanie się z okulistą.

Ostateczne stwierdzenie diagnozy zostaje zwykle dokonane przez lekarza reumatologa po przeprowadzeniu badania pacjenta, zebraniu dokładnego wywiadu oraz wynikach dodatkowych badań.

Podczas badania lekarz będzie analizował cechy sugerujące obecność zapalenia stawów:

• uczucie bólu
• występowanie zaczerwienienia
• obrzęk
• wzrost temperatury w obrębie stawów
• ograniczenie zakresu ruchów

• zmian skórnych
• zaczerwienienia oka
• problematyczne zmiany ze wzrokiem
• bólu pleców

Ważne jest, aby szczegółowo opowiedzieć lekarzowi o przebytych infekcjach, które mogły poprzedzać pojawienie się objawów. Szczególną uwagę należy zwrócić na infekcje pochodzące z:

• przewodu pokarmowego – biegunkę, wymioty oraz
• narządów płciowych – wydzielinę z cewki moczowej, swędzenie lub ból, nieprawidłowe wydzielanie z pochwy, ból podczas oddawania moczu.

Praktujący w podstawowej opiece zdrowotnej lekarz lub reumatolog zlecą podstawowe badania krwi. U pacjentów z reaktywnym zapaleniem stawów zwykle zauważa się podwyższone wartości OB i stężenie białka C-reaktywnego (CRP), czyli wskaźniki toczącego się stanu zapalnego w organizmie, zwiększoną liczbę leukocytów i płytek krwi, obniżone stężenie hemoglobiny. Ponadto lekarz zleci badania bakteriologiczne stolca, moczu oraz ewentualnie płynu pobranego podczas nakłucia stawu w poszukiwaniu drobnoustrojów, a także badania serologiczne, które wykazują obecność przeciwciał przeciwko określonym drobnoustrojom. Dodatkowo lekarz zleci badanie na obecność antygenu HLA-B27, który występuje u większości pacjentów z reaktywnym zapaleniem stawów.

Lekarz zaleci również badania obrazowe, takie jak RTG, ultrasonografię lub rezonans magnetyczny. Pozwolą one ocenić obecność stanu zapalnego w stawach kręgosłupa, kostnienia więzadeł i ścięgien. Badania rezonansu magnetycznego i ultrasonograficzne charakteryzują się większą czułością i umożliwiają wykrycie wczesnych zmian w błonie maziowej, ścięgnach oraz stawach krzyżowo-biodrowych.

Sposób terapii reaktywnego zapalenia stawów zależy od stopnia zaawansowania choroby i rodzaju objawów u pacjenta. Na początkowym etapie stosuje się przede wszystkim niesteroidowe leki przeciwzapalne. W przypadku zajęcia przez chorobę większej liczby stawów, podaje się również kortykosteroidy w postaci zastrzyków lub doustnie.

W przypadku braku skuteczności tych środków, wprowadza się leki reumatologiczne (takie jak sulfasalazyna, metotreksat, azatiopryna czy sole złota) lub leki biologiczne w przypadkach ciężkich: infliksymab, etanercept lub adalimumab.

Dodatkowo stosuje się terapię łagodzącą objawy pozastawowe, na zmiany skórne oraz na błony śluzowe narządów płciowych poprzez miejscowe stosowanie maści i kremów zmniejszających zrogowacenie naskórka (np. preparaty salicylanów lub sterydów). W przypadku objawów ocznych, stosuje się krople z glikokortykosteroidami lub rozszerzające źrenice. W przypadku aktywnego zakażenia drobnoustrojami potencjalnie wywołującymi reaktywne zapalenie stawów, należy wprowadzić odpowiednie antybiotyki.

Istotnym elementem terapii jest ograniczenie aktywności fizycznej (szczególnie chodzenia w przypadku zajęcia stawów kończyn dolnych) oraz fizjoterapia.

Rokowanie w przypadku reaktywnego zapalenia stawów jest optymistyczne, ponieważ choroba ustępuje w większości przypadków, nawet u pacjentów z zaawansowanymi objawami.

Niemniej jednak, u około 15% pacjentów może dojść do trwałej niepełnosprawności ruchowej, związanej z zajęciem stawów kończyn dolnych i kręgosłupa.

U bardzo małej grupy pacjentów mogą pojawić się powikłania dotyczące narządu wzroku, takie jak zaćma lub utrata widzenia.

Reaktywne zapalenie stawów to proces wtórny, który powstaje w wyniku infekcji poprzedzającej go. Nie da się całkowicie wyeliminować ryzyka infekcji, ale zaleca się prowadzenie higienicznego stylu życia. Ponieważ częstą przyczyną reaktywnego zapalenia stawów są infekcje przenoszone drogą płciową, należy stosować środki zapobiegawcze (unikać przypadkowych partnerów seksualnych, korzystać z prezerwatyw itp.) oraz leczyć partnera seksualnego w przypadku zdiagnozowanej choroby.