Żylaki powrózka nasiennego to nieprawidłowe, poszerzone naczynia żylne zlokalizowane w górnym biegunie jądra – tzw. żylny splot wiciowaty. Krew żylna z jądra odprowadzana jest przez splot wiciowaty, który składa się z licznych drobnych żył. Żyły te łączą się razem, tworząc splot wiciowaty. Z splotu wiciowatego krew żylna odprowadzana jest przez żyłę jądrową – po prawej stronie żyła ta uchodzi do żyły głównej dolnej, natomiast po stronie lewej żyła jądrowa uchodzi do żyły nerkowej. Żylaki powrózka nasiennego występują głównie po stronie lewej, co wynika z różnic w budowie anatomicznej. Żylaki po stronie prawej są bardzo rzadkie.

Żylaki zazwyczaj pojawiają się podczas okresu dojrzewania, zwłaszcza po ukończeniu 10. roku życia, a ich częstotliwość wzrasta wraz z wiekiem, osiągając poziom podobny do populacji dorosłych około 15. roku życia - dotyczy to około 15% chłopców. Powodem tego jest to, że w okresie dojrzewania następuje zwiększony przepływ krwi do jąder, co czasami prowadzi do poszerzenia się naczyń splotu wiciowatego.

W zależności od zaawansowania choroby, istnieje trzystopniowa skala oceny klinicznej Dubina-Amelara, która wyróżnia:

• stopień pierwszy żylaków objawia się jako niewielkie zgrubienie w górnej części moszny, które pojawia się tylko podczas zwiększenia ciśnienia w jamie brzusznej, na przykład podczas kaszlu, kichania lub podczas próby wydechu przy zatkanych ustach i nosie (tzw. próba Valsalvy)
• stopień drugi żylaków to stałe, niewielkie wypuklenie nad jądrem, które podczas zwiększenia ciśnienia w jamie brzusznej pęcznieje, zwiększa się i staje się twardsze
• stopień trzeci żylaków to znacznie poszerzone naczynia żylne splotu wiciowego, które stałe uwypuklają skórę moszny, przez którą można dostrzec wypełnione krwią naczynia żylne w postaci niebieskawych/szarawych grudek. Wykonanie próby Valsalvy dodatkowo pogarsza ten obraz.

Choroba żylakowa powrózka nasiennego z reguły nie daje żadnych objawów. Jeśli jest to początkowa faza choroby, żylaki mogą być ledwo zauważalne w pozycji leżącej i mogą pozostać niezauważone przez pacjenta. Niemniej, niewielu pacjentów może doświadczać niewielkich dolegliwości bólowych w okolicach jądra, które nasilają się w ciągu dnia i częściowo ustępują po podniesieniu jądra. Ból często zaostrza się podczas wysiłku fizycznego. Dlatego też w większości przypadków żylaki powrózka nasiennego są wykrywane przypadkowo podczas rutynowego badania lekarskiego lub badania USG jąder.

Choroba żylakowa powrózka nasiennego to częsty problem u mężczyzn, który może wpływać na płodność. Nie u wszystkich mężczyzn z tą dolegliwością dochodzi do obniżenia zdolności rozrodczej. Jednakże, obecność żylaków może zaburzać prawidłową spermatogenezę przez wzrost temperatury w jądrach i utrudniać oczyszczanie się komórek jądra. Dodatkowo, może prowadzić do obniżenia poziomu testosteronu oraz zaniku jądra. Po operacyjnym usunięciu żylaków powrózka nasiennego obserwuje się poprawę parametrów nasienia, co przekłada się na zwiększenie szans na naturalne poczęcie dziecka.

Podstawowym testem diagnostycznym w przypadku podejrzenia obecności żylaków powrózka nasiennego jest badanie ultrasonograficzne jąder z oceną przepływu krwi przez jądra (badanie ultrasonograficzne z efektem Dopplera). Procedura ta umożliwia dokonanie pomiarów wielkości naczyń żylakowatych (średnica większa niż 2-3 mm jest uznawana za istotne poszerzenie), ocenę obecności fali zwrotnej (powrót krwi do splotów wiciowatych) oraz ocenę objętości jąder. Ważne jest, że jądra zazwyczaj nie są symetrycznej wielkości, gdzie jądro lewe jest zwykle nieco mniejsze od jądra prawego (nawet o 20%). Dlatego istotne jest zmniejszenie jądra po stronie występowania żylaków powrózka nasiennego o co najmniej 25% w stosunku do jądra z przeciwnej strony.

Badanie nasienia jest niezbędne do oceny kwalifikującej pacjenta do leczenia operacyjnego żylaków powrózka nasiennego. Ze względu na sposób pobrania materiału do badania, procedura ta jest możliwa do przeprowadzenia po osiągnięciu 18. roku życia lub po ukończeniu 17. roku życia z pisemną zgodą pacjenta i opiekunów prawnych.

Kwalifikacje do operacyjnego leczenia żylaków powrózka nasiennego u pacjentów po osiemnastym roku życia są ustalane przez urologa na podstawie wyników badań nasienia. U pacjentów poniżej siedemnastego roku życia kwalifikacja do leczenia jest ustalana indywidualnie przez chirurga dziecięcego lub urologa dziecięcego na podstawie wyników badania USG jąder i ewentualnych dolegliwości bólowych. Obecność żylaków powrózka nasiennego nie jest samodzielnym wskazaniem do operacji.

Istnieje kilka różnych metod operacyjnego leczenia żylaków powrózka nasiennego, podzielonych na zabiegi małoinwazyjne (laparoskopowe) i klasyczne. Podział ze względu na miejsce dostępu do naczyń jądrowych obejmuje zabiegi nadpachwinowe, pachwinowe i podpachwinowe. Jedną z najczęściej wykonywanych operacji jest zabieg laparoskopowy z dostępu nadpachwinowego metodą Palomo. Polega on na przecięciu i zamknięciu żyły i tętnicy jądrowej w jamie brzusznej w celu eliminacji żylaków powrózka nasiennego.

Z kolei technika klasyczna obejmuje mikrochirurgiczne usunięcie żylaków powrózka nasiennego z dostępem pachwinowym lub podpachwinowym przez mosznę. Zabieg ten polega na usunięciu powiększonych naczyń żylnych poprzez ich podwiązanie i przecięcie.

Według badań naukowych mikrochirurgiczne usunięcie żylaków powrózka nasiennego jest związane z najmniejszą liczbą powikłań pooperacyjnych i największą poprawą parametrów nasienia. Natomiast zaletami zabiegu laparoskopowego są jego dostępność i niski odsetek nawrotów.

Wraz z postępem radiologii interwencyjnej, obecnie istnieje możliwość leczenia żylaków powrózka nasiennego za pomocą procedury wewnątrznaczyniowej. Procedura ta opiera się na metodzie Palomo, która polega na zablokowaniu przepływu krwi przez żyłę jądrową. Podczas zabiegu naczyniowego nacina się skórę w okolicy pachwiny, a następnie wprowadza cewnik naczyniowy przez żyłę udową aż do żyły jądrowej. Po umieszczeniu cewnika w żyłę jądrową, jej światło zostaje zamknięte od wewnątrz za pomocą materiału embolizacyjnego.

Chirurgiczne usuwanie żylaków powrózka nasiennego niesie ze sobą ryzyko wystąpienia powikłań, w tym najczęściej wodniaka jądra. Występuje on u około 20% operowanych pacjentów i wynika z uszkodzenia naczyń chłonnych. Ryzyko tego powikłania jest mniejsze przy zastosowaniu mikrochirurgii. Po udanej operacji istnieje jednak ryzyko nawrotu żylaków. Bardzo rzadko może dojść do zaniku jądra.

Żylaki powrózka nasiennego, które już się rozwineły, nie znikną same z siebie i mogą nawet dalej rosnąć. Jedyne skuteczne rozwiązanie to leczenie operacyjne.

Jednymi z głównych naczyń doprowadzających i odprowadzających krew z jądra są tętnica i żyła jądrowa, ale nie są to jedyne naczynia. Po przecięciu tętnicy jądrowej krew do jądra jest dostarczana poprzez tętnicę nasieniowodową i tętnicę mięśnia dźwigacza jądra, a krew żylne odprowadzana jest przez naczynia żyłne krążenia obocznego.

Ponieważ proces wytwarzania i dojrzewania plemników trwa około 74 dni, zaleca się wykonanie kontroli nasienia około trzy miesiące po operacji.

Objawy bólowe, które zazwyczaj pojawiają się w późniejszej części dnia lub po wysiłku fizycznym, mogą być skutecznie złagodzone za pomocą doustnych leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty. Delikatne uniesienie moszny może również przynieść ulgę. Aby zapobiec pojawieniu się dolegliwości bólowych, zaleca się noszenie bielizny unoszącej mosznę, szczególnie podczas wykonywania ćwiczeń fizycznych.